جواد صالحی اصفهانی، استاد اقتصاد در دانشگاه "ویرجینیا تک" و پژوهشگر ارشد در مؤسسه بروکینگز در مقاله‌ای با عنوان «اصلاح یارانه مواد غذایی در دولت رئیسی» با تحلیل وضعیت اقتصادی دهک‌های دهگانه درآمدی در ایران پس از اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها در مقاله‌ای در وب‌سایت شخصی‌اش نوشته است که بیش از نیمی از مردم از این طرح منتفع می‌شوند و درباره سایر دهک‌ها هم افزایش هزینه‌ها بسیار ناچیز خواهد بود.
این استاد دانشگاه نوشت: دولت پرداخت یارانه نقدی را برای دو ماه اعلام کرده است. با این فرض که این پرداخت نقدی برای ادامه سال هم تداوم یابد، یک حساب ساده نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از ایرانی‌ها از آن منتفع خواهند شد.
صالحی اصفهانی توضیح داد: برای برآوردهای دقیق‌تر از قیمت غذا و پرداخت‌های نقدی باید منتظر دور جدیدی از آمارهای بررسی درآمد و هزینه خانوار در سال 2022 (HEIS) بمانیم که قرار است یک سال دیگر منتشر شود یا اینکه در انتظار مدل‌های هوشمندانه‌تری از تقاضا برای غذا باشیم اما در این میان بررسی‌های دوره آماری 2020 اطلاعات خامی را راجع به اینکه از این برنامه دولت آقای رئیسی چه کسی سود خواهد برد، به ما نشان می‌دهد.
این استاد دانشگاه با ترسیم جدولی از سرانه غذایی خانوار قبل و بعد از طرح اصلاح یارانه غذایی در سال 2022 تأکید کرد: برآوردهای ابتدایی زیر بر اساس دو فرضیه بیان می‌شود، نخست فرض می‌کنیم که توزیع درآمد و هزینه در سال جاری به میزان سال 2020 خواهد بود و تورم هم همان 40 درصد سال 2020 ادامه می‌یابد. مفهوم آن این است که سطح میانگین قیمت دوبرابر سال 2020 خواهد شد. این فرض اجازه می‌دهد که برای به دست آوردن هزینه‌ها در سال 2022 هزینه‌های سال گذشته را به دو ضرب کنیم. سپس پرداخت نقدی را از هزینه‌های افزایش‌یافته مواد غذایی کم می‌کنیم تا رقم تغییر خالص درآمد خانوارها به دست بیاید. فرض دوم این است که هزینه‌ها 50 درصد افزایش یابد که البته مقداری بیشتر از تورم عمومی است. در چنین شرایطی یک شبیه‌سازی واقعی بین درآمد و کشش تقاضا برای پیش‌بینی هزینه‌های مواد غذایی انجام می‌شود.
وی در ادامه نوشت: با این فرضیات به این نتیجه رسیدیم که حدود نیمی از جمعیت کشور با اجرای این طرح سود خواهند برد. جدول زیر هم تغییر در درآمد و سرانه هزینه خانوار را به ریال در روز، قبل و بعد از پرداخت یارانه‌ها نشان می‌دهد.
نتیجه شبیه‌سازی هزینه‌های هر دهک در جدول زیر قرار دارد. بر این اساس، برای هر فرد دهک اول یا در واقع ده درصدی از مردم که کمترین درآمد را دارند، مخارج روزانه در حالت قبلی حدود 20 هزار تومان بوده که پس از افزایش قیمت خوراکی‌ها و هم‌زمان دریافت یارانه ماهانه 400 هزار تومانی، به 29 هزار تومان می‌رسد؛ باید توجه داشت که هر دوی این ارقام با تورم تعدیل شده‌اند و در نتیجه بر اساس قیمت‌های سال 1401 هستند؛ به عبارت دیگر جدول نشان می‌دهد هر فرد در دهک اول روزانه به طور خالص بیش از 9 هزار تومان افزایش قدرت خرید پیدا می‌کند و رفاهش افزایش می‌یابد. هر فرد در دهک دوم بیش از 7 هزار تومان، هر فرد در دهک سوم حدود 5800 تومان و هر فرد در دهک چهارم 4600 تومان افزایش قدرت خرید پیدا می‌کند.
بر اساس توضیحات این استاد اقتصاد، افراد در چهار دهک اول سود خواهند برد و وضعیت درآمدی و هزینه‌ای دهک‌های میانی تقریباً سربه‌سر می‌شوند و آنهایی که در پنج دهک آخر قرار گرفتند تا حدودی ضرر خواهند کرد که البته میانگین این ضرر بسیار کوچک و حدود 2 هزار تومان برای هر نفر در روز خواهد شد.
وی در ادامه نوشت: محاسبات اولیه نشان می‌دهد که توزیع درآمدها بهبود می‌یابد و ضریب جینی که نشان‌دهنده اختلاف طبقاتی است، 5 واحد کاهش خواهد یافت و از 37.7 صدم به 32.7 صدم درصد افت پیدا می‌کند و نرخ فقر به‌شدت کاهشی خواهد بود و از 13.6 درصد به 6.1 درصد کاهش می‌یابد. (کمتر از نصف می‌شود).
این اقتصاددان برجسته معتقد است یارانه نان قابل‌دفاع‌ترین یارانه میان سایر یارانه‌های غذایی است؛ چرا که این یارانه عملاً به‌صورت مساوی میان فقرا و ثروتمندان تقسیم می‌شود و به آسیب‌پذیرترین گروه‌ها از جمله کودکان می‌رسد. اما او هشدار می‌دهد فاصله ده برابری قیمت آرد برای نان سنتی و سایر کاربردهای آن انگیزه بالایی برای تشکیل بازار سیاه می‌دهد؛ بازاری که در آن نانواهای سنتی آرد ارزان خود را به دیگران می‌فروشند و در نتیجه ساعات فعالیت خود را کم می‌کنند. این اتفاق موجب صف‌های طولانی نان یا افزایش قیمتش می‌شود و در نهایت به طریقی هزینه این قیمت‌گذاری دوگانه را به مردم منتقل می‌کند.
تسنیم