تامین سرمایه درگردش و نقدینگی برای تولید، از جمله مشکلات جدی حال حاضر صنایع کشور به شمار می‌رود. با این حال، مشکلات صنعت نساجی تنها به کمبود نقدینگی محدود نمی‌شود؛ به گونه‌ای که اگر عارضه‌یابی جدی در این حوزه صورت نگیرد، نساجی ایران رو به زوال خواهد رفت. در این شرایط نابسامان، برخی واحدهای تولیدی ناچار به تعدیل نیرو شده‌اند. شرایط نابسامان صنعت نساجی در حالی است که متولیان دولتی، وضعیت این صنعت را رصد می‌کنند و در جریان دغدغه‌های صنعتگران این حوزه هستند. با این حال به زعم فعالان صنعت نساجی، مسوولان دولتی دست روی دست گذاشته‌اند و هیچ اقدامی در راستای نجات صنعت نساجی از رکود تورمی و جلوگیری از تعطیلی واحدهای این حوزه نکرده‌اند. در حالی وعده‌های متولیان امر در حد شعار باقی مانده است که صنعتگران نیز برای بهبود اوضاع این صنعت، چشم انتظار اقدامات دولت در این ارتباط هستند.
درصدد کاهش قاچاق هستیم
گلناز نصراللهی، مدیرکل دفتر نساجی وزارت صنعت، معدن و تجارت پیش‌تر درباره وضعیت این صنعت گفته بود: «در سال گذشته، 980میلیون دلار در صنعت نساجی صادرات داشتیم که نسبت به سال 92، حدود 5 درصد رشد یافته است و امیدواریم با کوتاه کردن دیوار تعرفه ترجیحی، قاچاق محصولات صنعت نساجی کاهش یافته و تعامل خوبی با ترک‌‌‌‌ها برقرار شود.»
تراز تجارت خارجی صنعت نساجی
در همین حال بررسی تراز تجارت خارجی صنعت نساجی طی ۴ ماهه نخست امسال، نشان‌دهنده کاهش ۱۶درصدی صادرات و افت ۱۳درصدی واردات در این صنعت است. از ابتدای سال جاری تا پایان تیر ماه، در صنعت نساجی 164میلیون دلار صادرات صورت گرفته است که این رقم نسبت به صادرات 195میلیون دلاری در مدت مشابه سال گذشته، افت 16درصدی را نشان می‌دهد. در مدت یاد شده، واردات کالاهای نساجی به 360 میلیون دلار رسید. مقایسه این رقم با واردات 411 میلیون دلاری در 4ماهه نخست سال 93، کاهش 13 درصدی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، تراز تجارت خارجی صنعت نساجی (غیر از ماشین‌آلات) در 4 ماهه نخست سال جاری، منفی 196میلیون دلار بوده و در مقابل هر یک دلار صادرات، 2/2دلار واردات انجام شده است.
بیشترین کاهش صادرات در فرش
اما بیشترین کاهش صادرات در 4ماهه نخست امسال در بخش فرش ماشینی اتفاق افتاده است. در مدت یاد شده، صادرات فرش ماشینی با افت 51درصدی روبه‌رو شده است. در این بخش، صادرات در مدت یاد شده به 18.3میلیون دلار رسیده است؛ در حالی که در مدت مشابه سال گذشته، صادرات فرش ماشینی به میزان 37.4میلیون دلار بود.
درخصوص افت صادرات فرش ماشینی ایران در 4 ماهه نخست سال جاری، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی ایران با اشاره به بخشنامه واردات فرش ماشینی از سوی عراق گفته است: دولت عراق، تعلیق بخشنامه واردات کالاهای ایرانی را بار دیگر اجرایی کرد. بر این اساس، از این پس به کالاهای ایرانی هزینه گمرکی تعلق می‌گیرد و تجار عراقی برای واردات فرش ماشینی ایران به عراق، باید هزینه گمرکی بپردازند. علی فرهی، وضعیت آشفته سیاسی یمن، مصر و عراق را علت اصلی بروز مشکلات صادرات دانسته و در این خصوص با اشاره به استراتژی دولت ترکیه گفته بود: دولت ترکیه بهترین استراتژی را برای صنعت خود مدنظر قرار داد. در این رابطه، کاهش 30درصدی نرخ لیر ترکیه نسبت به دلار امریکا، کمک بسیار خوبی برای صادرات این کشور به شمار می‌رود. به زعم کارشناسان، کاهش صادرات فرش ماشینی در شرایطی که در این صنعت با مازاد ظرفیت و مازاد تولید داخلی روبه‌رو هستیم، نگران‌کننده است چراکه اگر نتوانیم مازاد تولید را به بازارهای جهانی صادر کنیم، با توقف واحدهای تولیدی روبه‌رو خواهیم شد.
رده‌های بعدی کاهش صادرات
اوضاع نابسامان صنعت نساجی به افت صادرات فرش ماشینی ختم نمی‌شود. به گونه‌ای که در 4ماهه نخست سال جاری، صادرات انواع نخ با 26درصد کاهش، انواع پارچه با 22درصد کاهش و پوشاک با 18درصد کاهش در رده‌های بعدی افت صادرات قرار دارند. در همین حال، انواع الیاف با کاهش 10 درصدی صادرات روبه‌رو شده است. این افت صادرات در انواع کالاهای صنعت نساجی در حالی رخ می‌دهد که متاسفانه بازارهای هدف صادراتی از تنوع چندانی برخوردار نیست و مقاصد صادرات کالاهای نساجی به کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، افغانستان، ترکمنستان و تاجیکستان محدود شده است.
واردات هم افت داشته است
در بخش واردات نیز در مدت یادشده به غیر از واردات انواع الیاف (جز پنبه) که با رشد 14درصدی روبه‌روست، سایر کالاهای نساجی با افت وارداتی روبه‌رو شده است. در این خصوص، انواع کفپوش‌ها با کاهش حدود 90درصدی واردات مواجه شده است. الیاف پنبه با کاهش 35درصد کاهش و پارچه چادر مشکی با 30درصد کاهش در رده‌های بعدی قرار دارند. از ابتدای سال جاری تا پایان تیرماه، حدود 150 میلیون دلار انواع الیاف از جمله الیاف پنبه و در حدود 80میلیون دلار نیز انواع نخ وارد کشور شده است. به عبارت دیگر واردات الیاف و نخ به رقم 230 میلیون دلار رسیده است که 64درصد کل کالاهای نساجی وارداتی را در بر می‌گیرد.
همچنین دراین مدت حدود 100میلیون دلار انواع پارچه از جمله پارچه چادر مشکی وارد کشور شده است. در مدت یاد شده به غیر از واردات 360میلیون دلاری مواد اولیه و سایر کالاهای نساجی، 150میلیون دلار نیز در امر واردات ماشین‌آلات صنعت نساجی هزینه شده که این میزان در مقایسه با 4ماهه نخست سال گذشته رشد 25درصدی را نشان می‌دهد. به گفته کارشناسان، واردات این اقلام نقش بسزایی در نوسازی و بازسازی این صنعت خواهد داشت و اگر همین روند تا پایان سال ادامه پیدا کند، به واردات 450میلیون دلاری در واردات ماشین‌آلات نساجی خواهیم رسید.
وضعیت صنعت نساجی وخیم است
اما رییس انجمن صنایع نساجی ایران ضمن استناد به این آمار، به تراز منفی تجاری صنعت نساجی اشاره کرد و با بیان اینکه صنعت نساجی در رکود تورمی شدیدی قرار دارد، افزود: متاسفانه این روزها اوضاع صنعت نساجی وخیم است چرا که از نقاط مختلف شاهد ورود کالاهای قاچاق هستیم. شرایط نابسامان صنعت نساجی در حالی است که هیچ یک از متولیان امر در این زمینه درصدد رفع مشکلات نیستند. محمد مروج‌حسینی صریح کرد: مسوولان انجمن صنایع نساجی بارها در زمینه رکود و قاچاق صحبت‌های بسیاری را به میان آورده‌اند، اما متاسفانه در این باره از سوی متولیان دولتی هیچ اقدام جدی صورت نگرفته است.
مروج‌حسینی در پاسخ به این پرسش که با آمدورفت هیات‌های اقتصادی آیا در زمینه صنایع نساجی اقدام مشترکی صورت گرفته است یا خیر، گفت: هیات‌های تجاری اغلب برای به فروش رساندن محصولات خود وارد مذاکره شده‌اند. متاسفانه با وجود لغو تحریم‌ها و رفع مشکلات بین‌المللی، هیچ قراردادی در حوزه صنعت نساجی منعقد نشده است. وی افزود: در حال حاضر صنایع نساجی بیش از یک میلیارد دلار صادرات ارزشی را برای کشور رقم زده که از این مقدار صادرات 50درصد آن متعلق به فرش ماشینی است. وی درباره وضعیت صادرات فرش ماشینی توضیح داد: متاسفانه عراق با تعلیق بخشنامه واردات کالاهای ایرانی، سدی برای صادرات صنایع ایران ایجاد کرد که امیدواریم با توجه به حمایت‌های دولتمردان ایران از دولت عراق، این مشکلات برطرف شود.
شروط جذب سرمایه‌گذار خارجی
در همین حال عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی ایران با بیان اینکه جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در صنعت نساجی نیازمند انگیزه جدی است، افزود: صنعتگران برای ارتقای تولید باید به سمت سرمایه‌گذاری‌های مشترک گام بردارند و دولت باید برای به سرانجام رسیدن سرمایه‌گذاری‌های مشترک خارجی، موانع پیش‌روی آنها را بردارد. جمشید بصیری با اشاره به ضرورت اصلاح قوانین و مقررات افزود: متاسفانه قوانین دست وپاگیر از جمله موانع مهم پیش‌روی سرمایه‌گذاران است که متولیان امر باید اقداماتی را در این راستا بیندیشند تا جذابیت و انگیزه لازم برای حضور سرمایه‌گذار خارجی در کشور فراهم شود.
وی با اشاره به کثرت کارخانه‌های مرتبط با صنعت نساجی تصریح کرد: از سال1332 تا سال1342 شاهد راه‌اندازی 5هزار کارخانه نساجی در کشور بودیم، در حالی که تا قبل از این سال‌ها، تعداد کارخانه‌های نساجی به 200 عدد هم نمی‌رسید. بصیری با بیان اینکه نبود قوانین و مقررات زائد در گذشته باعث شد تا فعالیت در صنعت نساجی سودآور به نظر رسد، افزود: در گذشته سرمایه‌گذاری‌ها تضمین شده بود. از این‌رو، بسیاری از سرمایه‌گذاران جذب این صنعت شدند و تا پایان سال 57، حدود 8 هزار واحد تولید نساجی راه‌اندازی شد.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی ایران درباره اینکه کدام‌یک از بخش‌های صنایع نساجی (اعم از تولید الیاف، پوشاک، فرش ماشینی و...) در شرایط فعلی دارای مزیت نسبی بیشتری هستند، توضیح داد: متاسفانه تمام حوزه‌های مربوط به صنایع نساجی، وضعیت نامناسبی را سپری می‌کنند. در این میان، صنعت فرش ماشینی در شرایط بهتری به سر می‌برد، اگرچه این حوزه نیز با چالش‌ها و مشکلاتی همراه است.
رکود و قاچاق، مشکلات اصلی صنعت
وی رونق صنایع نساجی را در گرو اصلاح قوانین و مقررات دانست و افزود: در صورت اصلاح قوانین و مقررات، این احتمال وجود دارد که در سال‌های آینده، شاهد رونق صنایع نساجی باشیم. با این حال، این روزها رکود تورمی شدیدی بر صنایع سایه افکنده است؛ به گونه‌ای که اگر تدبیری هوشمندانه در این رابطه اندیشیده نشود، صنعت نساجی از حرکت خواهد ایستاد. بصیری درباره وضعیت صنایع نساجی در دوران پس از تحریم تصریح کرد: ارزیابی وضعیت صنایع نساجی در دوران پس از تحریم به زمان بیشتری نیاز دارد؛ هرچند امیدواریم با برطرف شدن مشکلات و برداشته شدن موانع صنعت نساجی، وضعیت خوبی را در پیش رو داشته باشد. وی افزود: متاسفانه عملکرد ضعیف دولت در امر قانون‌گذاری منجربه افزایش قاچاق به کشور شد. امیدواریم دولت در این رابطه نیز اقدامات جدی را درنظر داشته باشد. البته قاچاق تنها یکی از معضلات این صنعت است و حوزه نساجی برای رسیدن به دوران طلایی خود به عارضه‌یابی جدی و موشکافانه نیاز دارد.