در تمام سال‌های تحریم، همه از مصونیت صنعت پتروشیمی نسبت به مضرات و عواقب تحریم‌ها می‌گفتند. صنعت پتروشیمی به واسطه تکمیل نسبی ارزش افزوده به صورت ماهوی، بازارهای گسترده‌تری را نسبت به نفت خام در اختیار دارد و همین سبب می‌شود تا چالش‌های پیش روی نفت خام در پتروشیمی تکرار نشود. اما حتی این صنعت نیز در طی این سال‌ها دچار آسیب و «عقب افتادگی‌هایی جدی» شد. مرضیه شاهدایی مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و عضو هیات‌مدیره این شرکت فاش می‌کند که مهم‌ترین چالشی که موجب شده است طرح‌های اولویت سوم صنعت پتروشیمی دچار عقب‌افتادگی باشند «تحریم» است. او در این گفت‌وگو از آخرین وضعیت طرح‌های صنعت پتروشیمی و نگاهش نسبت به جذب سرمایه خارجی می‌گوید. شاهدایی تصریح می‌کند که مذاکرات با هند در زمینه جذب سرمایه خارجی هنوز به نتیجه خاصی نرسیده است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
وضعیت طرح‌های پتروشیمی، خصوصا پتروشیمی کردستان چگونه است؟
پیشرفت پتروشیمی کردستان 92 درصد است و طبق بازدید اخیر من از این پتروشیمی نصب تجهیزات پیشرفت خوبی داشته و انشاالله تا پایان سال به اتمام می‌رسد اما برای راه‌اندازی کامل تا نیمه سال 95 زمان نیاز داریم. البته زمان پیش بینی شده در طرح خرداد 95 است که ما امیدواریم حداکثر تا نیمه سال 95 طرح را به بهره‌برداری برسانیم.
سایر طرح‌های نزدیک به بهره‌برداری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پتروشیمی مهاباد پیشرفت 96 درصدی دارد. واحد بوتن (-1 -1 Butene) فعال شده، طرح تا این مرحله پیشرفت داشته و پتروشیمی مهاباد خوراک اتیلن گرفته است. اگر خوشبینانه نگاه کنیم پایان سال 94 این طرح به بهره‌برداری می‌رسد ولی به احتمال فراوان بهره‌برداری کامل از این طرح اوایل سال 95 اتفاق خواهد افتاد. پتروشیمی مهاباد دقیقا مشابه پتروشیمی لرستان است.
اولویت‌بندی طرح‌های پتروشیمی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موثر است؟
طرح‌های دارای اولویت طرح‌هایی هستند که نزدیک به بهره‌برداری بوده و نیازی به جذب سرمایه‌گذار ندارند. این طرح‌ها متولی و سرمایه‌گذار خاص خود را دارند و پیشرفت فیزیکی این طرح‌ها بطور اسمی بالای 60 درصد است که البته در حال حاضر این طرح‌ها به پیشرفت‌های بالای 80 درصد رسیده‌اند. فاینانس طرح‌های اولویت دوم هم درحال حاضر مشخص شده‌اند و شروع به فعالیت کرده‌اند و نیاز چندانی به جذب سرمایه‌گذار ندارند. با فعال شدن فاینانس‌های چین و نیز صندوق توسعه ملی این طرح‌ها هم شروع به فعالیت کردند. اما طرح‌های اولویت سه که پیشرفت زیر 20 درصد دارند اکثرا متوقف بوده یا به تازگی آغاز به کار کرده‌اند که البته تعداد این طرح‌ها زیاد است. این طرح‌ها به فاینانس و سرمایه‌گذار نیاز دارند و قطعا به شرکت‌های سرمایه‌گذاری معرفی می‌شوند. اما درصورتی که شرکت‌های سرمایه‌گذاری بخواهند با سرمایه‌گذاران طرح‌های اولویت یک و دو سرمایه‌گذاری مشترک نیز انجام دهند ما راهنمایی‌های لازم را به آنها ارائه خواهیم داد.
مشکلات موجود برای طرح‌های اولویت 3 و علل و عوامل ایجاد آنها چیست؟
بخش بزرگی از مشکلات ایجاد شده برای طرح‌های اولویت 3، مشکلات ناشی از تحریم‌ها است. تحریم‌ها مشکلات زیادی درصنعت پتروشیمی ایجاد کرده‌اند که شامل کمبود دانش فنی، مشکلات جذب سرمایه‌گذار و... است. یک پروژه پتروشیمی زمانی می‌تواند به سرانجام برسد که اولا دانش فنی برای راه‌اندازی آن وجود داشته باشد و ثانیا بتواند طرح را فاینانس کند و ثالثا باید بتواند تجهیزات اصلی اجرای طرح را تهیه کند. ما طرح‌هایی داشته‌ایم که آغاز به کار کرده‌اند و با 10-15 درصد پیشرفت، به دلیل شکست در جذب سرمایه‌گذار یا فاینانس یا حتی مشکلات موجود برای خرید تجهیزات، طرح متوقف شده است. از دیگر مشکلات ناشی از تحریم بحث جابه‌جایی پول است. در صورتی که شرکت‌های ما می‌خواستند فاینانس بگیرند باید تحریم‌ها را دور می‌زدند که این موضوع باعث گران تمام شدن فاینانس برای شرکت‌های ایرانی می‌شد. بخش دیگری از مشکلات طرح‌های اولویت 3 این بود که تعدادی از متولیان طرح‌های پتروشیمی، فعالان این صنعت نبودند و از صنایع دیگر به این بخش آمده و در این صنعت سرمایه‌گذاری کرده بودند و منتظر سرمایه‌گذار جدید بودند که به عنوان شریک وارد طرح شوند که متاسفانه چنین اتفاقی رخ نداد.
از دیگر مسائل موجود این بود که با وضع تحریم‌ها علیه ایران و طولانی شدن فرآیند ساخت پروژه‌ها و نیز مقارن شدن افزایش قیمت دلار و کاهش قیمت نفت، برخی پروژه‌ها از صرفه اقتصادی خارج شده‌اند.
وی افزود: از مشکلات جدید ایجاد شده در صنعت پتروشیمی مشکل کم‌آبی است. زیرا آب به نوعی خوراک پتروشیمی قلمداد می‌شود. بنابراین خیلی مهم است که پروژه در موقعیتی مکانی احداث گردد که آب کافی برای دوران بلندمدت 25 ساله وجود داشته باشد. پروژه‌هایی داریم که 10 سال پیش تصویب شده و در آن زمان مشکل کم‌آبی به شکل کنونی وجود نداشته است ولی اکنون دچار این معضل هستند.
موضوع مکان‌یابی پروژه‌ها در طرح‌های اولویت 3 لحاظ شده است؟
در طرح‌های قبلی نیز موضوع مکان یابی بطور همه‌جانبه در نوشتن طرح‌ها لحاظ می‌شده است. این ملاحظات شامل موضوع خوراک، آب، نزدیکی به بازار مقصد، وجود زیرساخت‌های حمل و نقل و... است. اما با طولانی شدن فرآیند ساخت و معطل ماندن طرح، شروع دوباره طرح و سرمایه‌گذاری مستلزم بررسی مجدد طرح است. این بررسی برای این است که صرفه اقتصادی طرح مورد بازبینی قرار گیرد. از استراتژی‌های پتروشیمی این است که بر اساس آمایش سرزمینی کار کنیم. یعنی اینکه اولا تجمع صنعت به جایی که ازدحام صنعتی وجود دارد برده نشود. سعی بر این بوده که طرح را جاهایی ببریم که مناطق محروم یا کمتر توسعه‌یافته است. دوما با توجه به مشکل کم‌آبی کشور که بسیار جدی است، پتروشیمی‌های پایه که مصرف آب خیلی زیادی دارند، فقط در کنار آب باشند. بنابراین به طرح‌هایی که خیلی آب بر هستند در مناطق کم آب مجوز فعالیت داده نمی‌شود. همچنین سعی براین است که طرح‌هایی هم که پیش‌تر مجوز دریافت کرده‌اند در صورتی که کارشان را بطور جدی آغاز نکرده‌اند به سمت جاهایی که آب به قدر کفایت وجود دارد هدایت کنیم یا درجهت طرح راهنمایی می‌نماییم.
وارد شدن سرمایه‌گذارانی که از سایر بخش‌ها وارد صنعت پتروشیمی شده‌اند و این ورود صرفا به مناسبت توان مالی آنها بوده چقدر باعث کند شدن پروژه‌ها شده است؟
ما سرمایه‌گذارانی داشته‌ایم که آشنایی زیادی با صنعت پتروشیمی نداشته‌اند. اما این سرمایه‌گذاران از مدیران و متخصصان پتروشیمی استفاده کرده‌اند و درحال حاضر روند کاری خوبی دارند، بنابراین نمی‌توان این مورد را به همه سرمایه‌گذاران تعمیم داد. بطور مثال سرمایه‌گذاران پتروشیمی کاوه فعالان صنعت شیشه هستند که این پتروشیمی را از محل درآمدهای خود راه‌اندازی کرده‌اند. اما اگر مدیران غیرمتخصص بر این طرح‌ها مدیریت کنند قطعا دچار مشکل خواهند شد. صنعت پتروشیمی صنعتی خاص با تکنولوژی بالا است و مدیریت خاص خود را نیاز دارد.
عامل دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد عدم انجام به موقع تعهد پیمانکاران و سازندگان داخلی بود. این مساله نیز به این دلیل بود که امکان دریافت سفارشات خود از خارج ایران را نداشتند. همچنین شرکت ملی پتروشیمی نیز فشار می‌آورد که از سازندگان داخلی حمایت شود و تجهیزات از آنها خریداری شود. لذا این مساله سبب می‌شد که جنسی که قرار بوده در یک سال آماده شود در طی دو سال آماده شود وهمین مساله بهره‌برداری از یک پروژه را با یک سال تاخیر روبرو می‌کرد.
آیا طرح‌هایی وجود داشته که به خاطر این موضوع دچار مشکل شده باشند؟
بله چنین مواردی وجود دارد اما تعداد این موارد خیلی کم است.
استقبال از سرمایه‌گذاران پتروشیمی چگونه است؟
با توجه به اینکه تاکنون برجام وارد مرحله اجرایی نشده است، هیات‌هایی که تا امروز به تهران آمده‌اند تنها به زمینه‌‌سازی برای سرمایه‌گذاری و جذب کار پرداخته‌اند.
درباره اوره امونیاک چابهار چطور؟
در این مورد هم هندی‌ها آمدند و گفت‌وگوهایی انجام شده اما هنوز اقدام خاصی انجام نداده‌اند. در واقع کل سرمایه‌گذارانی که برای سرمایه‌گذاری یا حتی EPC پروژه‌ها آمده‌اند منتظرند که توافق وارد مرحله اجرایی شود.
نرخ خوراک برای سرمایه‌گذاران خارجی چقدر است؟
به هیات‌هایی که به تهران آمده گفته شده که نرخ در حال حاضرپایه 13 سنت است. اما فرمول نهایی فروش خوراک را وزارت نفت هنوز مشخص نکرده است. اصولا بحث خوراک به پتروشیمی مربوط نیست و متولی این امر وزارت نفت است.
راهکار شما برای اینکه در آینده این اتفاقات رخ ندهد چیست؟
شرکت ملی پتروشیمی کماکان بر حمایت از سازندگان داخلی تاکید می‌کند اما این نکته نیز به آنها تذکر داده شده است که باید خود را آماده رقابت با سازندگان خارجی کنند.
روی کاغذ اینگونه به نظر می‌رسد که سازندگان داخلی توانایی رقابت با رقبای خارجی خود را نداشته باشند.
خیر. به نظر من تعدادی از سازندگان داخلی رشد بسیار خوبی داشته‌اند. در حال حاضردر بعضی از پروژه‌ها با توجه به سطح تکنولوژیک آن می‌توان 70 تا 90 درصد تامین تجهیزات را به سازندگان داخلی واگذار کنند. اما این مساله در صورتی است که آن سازنده نیز زمان تحویل متعهد باشد و در بازار بدسابقه نباشد. البته شایان ذکر است در برخی موارد وقتی دانش‌فنی طرح از یک شرکت خارجی خریداری شود، تجهیزات اصلی آن نیز باید توسط آن شرکت تامین شود و سهم این نوع تجهیزات حداکثر 30 درصد است.
از لحاظ کیفیت و استانداردهای جهانی، سازندگان ایرانی در چه سطحی قرار دارند؟
شرکت‌های بسیار خوبی داریم که در سطح استانداردهای جهانی تولید می‌کنند ولی به علت یک سری از محدودیت‌ها استامپ‌های استاندارد روی محصولات آنها وجود ندارد، اما در عملکرد از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بودند. سازندگانی نیز هستندکه محصولاتشان از کیفیت بالایی برخوردار نبوده یا خدمات پس از فروش قابل قبولی ارائه نمی‌دهند. به عنوان مثال اگر تجهیزاتی در یک مجتمع نصب شد اما با خطا و اشکال مواجه شود سازنده آن باید در کنار مجری طرح قرار داشته باشد و مشکل آن را رفع نماید. اینها شرکت‌هایی هستند که باید کیفیت و خدمات خود را بالا ببرند تا بتوانند با رقبای خارجی رقابت کنند.
آیا از لحاظ قیمت تجهیزات داخلی تفاوت زیادی با تجهیزات خارجی دارند؟
آن‌طوری که گفته می‌شود که تجهیزات ایرانی بسیار ارزان‌تر از مشابه خارجی آن است درست نیست. اگر سازنده ایرانی قرار باشد که ماده اولیه برای ساخت آن را وارد کند خیلی ارزان‌تر نمی‌شود. اما به دلیل اینکه این تجهیزات در داخل ساخته می‌شود وهزینه حمل و نقل آن کمتر است و همچنین نیازی به انتقال ارز برای خرید تجهیزات به خارج از کشور نیست، مجریان طرح‌ها ترجیح می‌دهند از سازندگان داخلی خرید کنند.
تعادل