در شرایطی که بانک مرکزی از یک ماه پیش کوشیده با عرضه سهمیه‌ای انواع سکه طلا از طریق شعب بانک ملی، حباب موجود در بازار این دارایی را از بین ببرد، رییس‌کل بانک مرکزی روز گذشته بار دیگر هشدار داد که سفته‌بازان سراغ مسائل و بازارهایی که مربوط به بانک مرکزی و دولت است، نروند؛ اما در شرایطی که رییس‌کل فعلی بانک مرکزی بر وجود حباب در بازار ارز و طلا تاکید دارد و تنها راه حذف این حباب را عرضه ارز و طلا (البته به صورت سهمیه‌ای) می‌داند،. رییس‌کل سابق بانک مرکزی، با تاکید بر حبابی نبودن وضعیت فعلی این دو بازار معتقد است که بازار ارز و سکه در حال حاضر به طور کامل دو نرخی شده‌اند. به اعتقاد طهماسب مظاهری، بانک مرکزی در حال حاضر به دلیل پیروی از یک آدرس نادرست (حبابی بودن بازار) در حال از بین بردن منابع است؛ چراکه در شرایط فعلی فعالان بازار با تحلیل شرایط حاکم بر اقتصاد کشور، دلار و ارز را از بانک مرکزی با نرخ پایین خریداری می‌کنند و با استفاده از رانت موجود در بازار، به قیمت بالاتر اقدام به فروش و کسب سود می‌کنند. به اعتقاد مظاهری راه برون‌رفت از وضعیت موجود، تلاش در جهت تک‌نرخی کردن بازار است.
تحلیل متفاوت رییس کل پیشین و کنونی بانک مرکزی از نوسانات اخیر بازار سکه و ارز
مظاهری: بازار حباب ندارد، دو نرخی است
رییس کل پیشین بانک مرکزی برخلاف همکاران سابق خود در این بانک، التهابات اخیر بازار سکه را حباب نمی‌داند.طهماسب مظاهری معتقد است: اتفاقات اخیر، نشانه‌های دو نرخی شدن بازار است. به گفته مظاهری اگر قرار باشد مشکلی حل شود باید به درستی شناسایی و ریشه یابی شود. از همین رو می‌گوید حبابی خواندن بازار، آدرس غلط دادن به مردم است. رییس کل پیشین بانک مرکزی از زاویه خاصی به تحولات اخیر بازار نگاه انداخته است.
بازار سکه این روزها با التهاب شدیدی روبه‌رو است، به اعتقاد برخی کارشناسان التهاب بازار ناشی از بسته پولی بانک مرکزی است، گفته‌ای که آقای قضاوی معاون بانک مرکزی نیز تایید کرده اند. کارشناسان کاهش نرخ سود را عامل حبابی شدن بازار می‌دانند، ارزیابی شما چیست؟ آیا بسته منجر به حبابی شدن بازار شده است؟
بحث را باید به دو بخش جداگانه تقسیم کرد، بخشی که اثر بسته پولی بر تقاضای بازار سکه را تحلیل می‌کند و بخشی که در خصوص شرایط کنونی بازار بحث دارد. به اعتقاد من جمله‌ای که آقای دکتر قضاوی در مورد اثر بسته بیان کرده‌اند درست است سیاست کاهش نرخ سود سپرده‌ها در بسته پولی موجب افزایش تقاضای طلا و سکه شده، این حرف درست است زیرا کسانی که می‌خواهند منابعشان بازدهی بالاتری داشته باشد به سراغ بازارهای دیگر می‌روند که بتواند این توقع را پوشش دهد. ممکن است بخشی از این گروه به سوی بازار طلا رفته باشند. اما نکته مهم این است که بسته پولی یکی از عوامل افزایش تقاضای طلا است.
غیر از بسته چه عواملی دیگری را می‌توان ذکر کرد؟
بسته پولی همزمان شده با افزایش بین‌المللی نرخ طلا و تقویت برابری دلار به ریال، در نتیجه در دوره‌های کوتاهی سودهای زیادی برای سکه فراهم شده است.
قبل از عید هر دلار حدود 990 تومان بود اما هم اکنون این نرخ به 1050 تومان رسیده است، هیچ تصویری هم وجود ندارد که شرایط قیمتی به قبل بازگردد. در خصوص یورو نیز همین طور، قیمت هر یورو نیز از 1530 تومان قبل از عید به حدود 1700 تومان در روزهای اخیر رسیده، این معادلات در تقویت بازار سکه و طلا موثر بوده است.
پس این سه عامل در حبابی شدن بازار موثر بوده‌اند؟
اتفاقا من به همین دلیل بحث را در دو بخش دسته بندی کردم، شما در سوالتان به یک عامل اشاره کردید که من هم آن را در کنار سایر عوامل قبول کردم اما سوال اساسی که من دارم درباره ماهیت اتفاق است، آیا شرایطی که در بازار سکه شکل گرفته، نشانه حباب است؟
شما معتقدید چیز دیگری است؟
بله! پدیده‌ای که شکل گرفته اسمش حباب نیست، اگر بخواهیم مشکلی را حل کنیم ابتدا باید آن را به درستی بشناسیم. مانند پزشکی که بخواهد بیماری را درمان کند، پزشک اگر درد را درست تشخیص ندهد نمی تواند نسخه تجویز کند. بنابراین در اتفاق اخیر در بازار سکه هم بحث بر سر شناخت است.
به چه دلیل شما می‌گویید بازار حبابی نیست؟
پدیده حباب در اقتصاد کاملا مشخص است، ویژگی بارز حباب این است که تک‌قیمتی است اصلا حباب دو قیمتی نداریم. وقتی برای یک کالا تقاضا زیادی در بازار ایجاد می‌شود این تقاضای زیاد قیمت آن را از قیمت ذاتی که باید داشته باشد بالاتر می‌برد. این افزایش قیمت به صورت مصنوعی است و تقاضای ایجاد شده برای آن نیز کاذب است، زیرا اگر به تقاضای کاذب ایجاد شده اطلاعات درست داده شود زیاده نمایی آن از بین می‌رود. یک‌بار صف خرید آن به صف فروش تبدیل می‌شود با پیدایش صف فروش تقاضا هم کمتر می‌شود و بالطبع قیمت پایین‌تر می‌آید، این روند به صورت حلقه مثبت تشدید می‌شود و حباب ایجاد شده برای کالا به یکباره می‌ترکد. بر این اساس می‌توان گفت ویژگی حباب تک قیمتی است و بر مبنای اطلاعات کاذب یک تقاضای کاذب ایجاد می‌شود.
بنابراین آنچه در بازار سکه و ارز اتفاق افتاده چه پدیده‌ای است؟
به اعتقاد من پدیده‌ای که در بازار سکه و ارز رخ داده دو نرخی شدن قیمت بود.
اما در دو نرخی شدن کالا یک بهای دولتی وجود دارد و یک قیمت آزاد. دولت به دلیل سیاست‌ها و تصمیم‌های خود تلاش می‌کند قیمت یک کالا را پایین‌تر از قیمت بازار نگه دارد این تصمیم را با عرضه کالا به گونه‌ای که قیمت به عدد مورد نظرش برسد انجام می‌دهد. در حالت دو نرخی ویژگی اصلی آن است که دولت تعیین‌کننده قیمت است نه بازار، اگر منابع عرضه شده از سوی دولت نتواند تقاضای بازار را جواب دهد به طور طبیعی پدیده دو نرخی شکل می‌گیرد. بازار هم این پدیده را می‌فهمد به همین دلیل با نرخ دولتی کالا را می‌گیرند اما با نرخ واقعی به فروش می‌رساند. در این شرایط رقابتی ایجاد می‌شود که با نرخ پایین‌تری به اشکال مختلف مانند ایستادن در صف یا سفارش کالا، را خریداری کنند و با قیمت واقعی به فروش رسانند. بحث سکه این روزها با پدیده دو نرخی تطبیق داده می‌شود. یک زمانی بود پیکان دونرخی بود در کارخانه 80 هزار تومان قیمت داشت و در بازار 450 هزار تومان. کسی که می‌توانست یک پیکان به قیمت کارخانه بخرد مابه‌التفاوت 80 هزار تومان تا 450 هزار تومان را سود می‌کرد.
ارز هم تقریبا به این شکل شده است. چون دولت نمی‌تواند نیاز بازار را با نرخ مورد نظر کاملا پوشش دهد در نتیجه فاصله‌ای میان قیمت دولتی و آزاد به وجود می‌آید. فاصله‌ای که به رانت منجر می‌شود و سودهای کلان و بی‌زحمتی را نصیب گروهی اندک خواهد کرد. بنابراین اگر بحث حباب را به کار ببریم آدرس اشتباه دادن است.
برای حذف وضعیت دو نرخی چه می‌توان کرد؟
ابتدا باید پذیرفت که در بازار با پدیده‌ای دو نرخی روبه‌رو هستیم بعد در خصوص راه حل می‌توان فکر کرد. اساس کار این است که اگر قبول داریم با این پدیده روبه‌رو هستیم باید تلاش کنیم کالای مورد نظر به سوی تک نرخی برود. در این شرایط عرضه کالا با قیمتی پایین‌تر از قیمت بازار هدر دادن بخشی از منابع است اتفاقی که دارد در بازار سکه می‌افتد نشانه خوبی برای نشان دادن ناکارآمدی این سیاست است.
متاسفانه دولت در شرایط دو نرخی تلاش دارد قیمتی پایین تر از قیمت بازار آزاد ایجاد کند که در اقتصاد، اثر اصلاحی داشته باشد در حالی که نرخ مد نظر دولت مورد عمل در اقتصاد نیست این یک دام است که نباید در آن افتاد چون در این شرایط هر اقدامی شود باز نرخ دوم که بالاتر از نرخ دولتی است ملاک محاسبه مردم قرار می‌گیرد. باید این را در نظر داشت که در تغییر تقاضا فقط بیانیه‌ها و اعلامیه دولت تاثیر ندارد، بلکه مردم پارامترهای خاص خود را دارند. بنابراین پیشنهاد می‌کنم عرضه ارز و سکه به این شکل ادامه نیابد چون قدرت دولت محدود است و به این شیوه نمی توان بازار را مدیریت کرد.
بهمنی: حباب بازار در حال تخلیه است
رییس‌کل بانک مرکزی معتقد است: اتفاقات اخیر در بازار طلا و سکه، نتیجه حبابی بودن بازار بوده و با تخلیه حباب‌ها روند کاهش قیمت در هفته پیش رو آغاز خواهد شد.
محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی در گفت‌وگو با فارس با ارائه تحلیلی از وضعیت بازار ارز و سکه اظهار کرد: اتفاقات چند روز قبل بازار به دلیل واسطه‌گری و دلالی بوده است.
وی تاکید کرد: در این شرایط بارها به مردم هشدار داده‌ایم که تحت تاثیر جریانات روانی قرار نگیرند و وارد بازار سفته‌بازی دلار و سکه نشوند. رییس کل بانک مرکزی با اشاره به حباب در بازار ارز طی روزهای اخیر خطاب به خریداران در این ایام گفت: کسانی که دنبال خرید در بازار آزاد هستند باید به قیمت‌های جهانی توجه داشته باشند. به گفته بهمنی، مردم باید دقت کنند که در بازار ارز 60 تومان حباب وجود دارد.
بهمنی با تاکید براینکه بانک مرکزی بازار دلار و سایر ارزها را کنترل خواهد کرد، افزود: ما اصلا اجازه نمی‌دهیم که قیمت‌ها با واسطه گری و سفته‌بازی افزایش پیدا کند ولی اگر سودجویان دلشان می‌خواهد قیمت‌ها را در بازار بالا ببرند باید بدانند که بانک مرکزی بازار را در کنترل کامل دارد. بهمنی به سفته بازان هشدار داد: سراغ مسائل و بازارهایی که مربوط به بانک مرکزی و دولت است، نروند. رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه تمهیدات لازم برای مدیریت بازار ارز از قبل در این بانک فراهم شده است، گفت: عده‌ای واسطه و دلال وارد بازار شده و قیمت‌ها را بالا می‌برند و نمی‌خواهند قیمت‌ها را کاهش دهند تا خودشان سود ببرند. بهمنی اضافه کرد: این افراد عده‌ای از مردم ناآگاه را نیز وارد بازار می‌کنند که موجب زیان آنها نیز می‌شود. رییس کل بانک مرکزی همچنین درباره اعمال محدودیت عرضه ارز توسط این بانک از روزهای گذشته، بیان کرد: بانک مرکزی به هیچ وجه عرضه را محدود نکرده است. وی درباره ابلاغ و لغو بخشنامه محدودیت عرضه ارز طی روزهای اخیر، گفت: این بخشنامه منتفی شد و برای پایان دادن به ابهامات پیرامون محدودیت عرضه دستور دادم که کل آن بخشنامه را منتفی کنند. بهمنی ضمن تاکید براینکه بانک مرکزی هر میزان که متقاضیان ارز بخواهند در اختیار آنها قرار می‌دهد، اضافه کرد: حتی اگر چند برابر قبل هم ارز بخواهند بانک مرکزی بدون محدودیت می‌پردازد. بهمنی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه قیمت جهانی طلا از 2 روز گذشته بار دیگر روند نزولی را در پیش گرفته اما با این وجود چرا بازهم قیمت فروش سکه از سوی بانک مرکزی با افزایش قیمت اعلام می‌شود؟ تاکید کرد: هر زمان که قیمت جهانی طلا کاهش یابد قطعا قیمت بازار نیز پایین می‌آید. رییس کل بانک مرکزی گفت: به دلیل اینکه مردم در بازار سکه‌ها را با قیمت بالایی خریداری کرده‌اند برای آنها خیلی سخت است که سکه‌ها را ارزان بفروشند. این مقام مسول در بانک مرکزی در واکنش به وجود حباب در بازار با وجود آغاز عرضه گسترده سکه از هفته‌های اخیر، بیان کرد: بانک مرکزی حباب را از بازار تخلیه کرده است و در دو الی سه روز آینده این امر به وضوح مشخص خواهد شد. وی ادامه داد: ضمن اینکه در روزهای آینده حباب قیمتی در بازار سکه به صورت کلی از بین می‌رود حتما روند قیمت‌ها شدیدا نیز نزولی خواهد شد.
روزنامه دنیای اقتصاد