تاکنون سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان از ۱۶ معدن مس این استان برای ۱۳ معدن پروانه بهره‌برداری صادر کرده و ۲ معدن دیگر با گذراندن مراحل اداری به دنبال دریافت پروانه بهره‌برداری هستند.
واحدهای فرآوری مهم‌ترین بخش افزایش بهره‌وری
هم‌اکنون زنجان از ۱۶ معدن مس بهره می‌برد که از این تعداد ۱۳ معدن دارای پروانه بهره‌برداری و ۳ معدن بدون پروانه است و از این ۳ معدن، ۲ معدن در مزایده‌ای که سال ۹۴ واگذار شده، در حال گذراندن مراحل اداری برای صدور پروانه هستند. معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان با بیان این مطلب اظهار کرد: هم‌اکنون میزان اشتغال معادن مس استان حدود ۲۰ نفر است که در صورت فعال شدن آنها امکان ایجاد ۱۵۰ فرصت شغلی دیگر وجود دارد.
به گفته رباب داداشی ذخیره قطعی کل معادن مس استان حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تن است که شهرستان‌های زنجان، طارم و ماهنشان بیشترین جانمایی آنها را در خود دارند. بیشترین مصرف کاربردی سنگ مس این معادن برای تولید کنسانتره و شمش مس و استفاده در صنایع تولیدی سیم‌های انتقال برق، ظروف مسی و... است.
با توجه به اهمیت جلوگیری از خام‌فروشی کانی‌های معدنی، متاسفانه واحد فرآوری فعالی در زمینه سنگ مس در زنجان وجود ندارد. داداشی با اشاره به این موضوع افزود: به تازگی کلنگ احداث یک واحد فرآوری مس با حضور سرمایه‌گذاری چینی در استان به زمین زده شده تا به همراه یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی داخل استان که در حال پیگیری دریافت مجوزهای لازم برای احداث واحد فرآوری مس هستند مشکل نبود واحدهای فرآوری برطرف شود تا علاوه بر ارزش‌افزوده، اشتغال مناسبی ایجاد شود.
ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده در معادن و واحدهای فرآوری مهم‌ترین بخش کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری به شمار می‌روند. موضوعی که معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان با پرداختن به آن ابراز کرد: بیشتر معادن مس استان به دلیل نبود واحد فرآوری، تعطیل و آن دسته ماشین‌آلات مستقر در معادن فعال استان نیز بیشتر اجاره‌ای هستند.
وجود مشکل در صنعت و معدن را نباید دست‌کم گرفت چراکه ارتباط مستقیمی با اشتغال، رونق تولید و ارزش‌افزوده دارد. داداشی با تاکید بر این امر تصریح کرد: عیار پایین معادن مس استان باعث شده استخراج و خام‌فروشی ماده معدنی مس برای معدنداران توجیه اقتصادی نداشته باشد به همین منظور باید با احداث واحدهای فرآوری و پر عیارسازی مس در مجاورت معادن برای اقتصادی کردن استخراج سنگ چاره‌اندیشی کرد که تحقق این امر مستلزم سرمایه‌گذاری و دریافت مجوزهای‌های لازم از سازمان‌ها و دستگاه‌هایی مانند محیط‌زیست است که به دلیل طولانی بودن زمان دریافت مجوز و مخالفت آنها، روند احداث و بهره‌برداری از معادن و واحدهای فرآوری متوقف می‌شود که برطرف شدن این گونه مشکلات نیازمند هم‌افزایی و همراهی سازمان‌های مرتبط است.
جانمایی واحدهای فرآوری در کنار معادن
تامین زیرساخت‌ها و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری مهم‌ترین مقوله جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده است. رییس سازمان نظام مهندسی معدن زنجان در گفت‌وگو با صمت با پرداختن به این موضوع ابراز کرد: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده یک سرمایه‌گذار چینی برای فرآوری خاک و تولید شمش از معادن مس در استان اعلام آمادگی کرده که با ورود ماشین‌آلات و تجهیزات و با توجه به جانمایی محل احداث، در مرحله عملیاتی شدن روند احداث قرار دارد.
برنامه‌ریزی احداث و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری در نزدیکی منابع مواد اولیه از جمله مزیت‌هایی است که می‌تواند در کاهش میزان هزینه‌های حمل‌ونقل و تولید تاثیرگذار باشد. مهدی حمیدی با تاکید بر این امر ابراز کرد: بر اساس برنامه‌ریزی جانمایی واحد تولید شمش مس استان در نزدیکی معادن مس در نظر گرفته شده تا هزینه‌های حمل‌ونقل با کاهش همراه باشد. زیرا یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که هم‌اکنون در زمینه احداث و بهره‌برداری از هر واحد فرآوری در نظر گرفته می‌شود کوتاهی فاصله مکانی با منابع تامین مواد اولیه است زیر این امر تاثیر فراوانی در کاهش هزینه‌های تولید و افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای هدف دارد.
دریافت مجوز برای احداث واحدهای فرآوری خاک مس و تبدیل آن به شمش از سوی برخی سرمایه‌گذاران در زنجان از دیگر مواردی است که حمیدی به آن اشاره کرد و گفت: تاکنون چند مجوز احداث واحدهای فرآوری خاک مس در استان از سوی سازمان صنعت، مدن و تجارت صادر شده که با وجود در اختیار داشتن زمین احداث متاسفانه به دلیل برخی مشکلات زیست‌محیطی عملیات اجرایی آنها تاخیر افتد اما در صورت برطرف شدن این مشکلات روند احداث و بهره‌برداری از آنها تسریع خواهد شد.
ریسک‌پذیری اقتصادی سرمایه‌گذاری در معادن
بهره‌برداری از معادن مس و تولید ظرف و ابزارهای مسی در زنجان ریشه تاریخی دارد. بر اساس آمار به‌دست آمده بهره‌برداری از یک واحد فرآوری مس با سرمایه‌گذاری خارجی در استان به طور حتم با توجه به وجود صنایع الکترونیکی و نیاز آنها به شمش مس به عنوان مواد اولیه، می‌تواند نقش بسزایی در کاهش میزان واردات محصولات مشابه آن داشته باشد. دبیر خانه صنعت و معدن زنجان در گفت‌وگو با صمت با تاکید بر این موضوع ابراز کرد: پراکندگی کانی‌های مس در معادن این استان باعث شده یکپارچگی لازم در آنها وجود نداشته باشد. در صورت تجمیع، این معادن کوچک می‌توانند مهم‌تر و مطرح‌تر از معادن بزرگ مس سرچشمه باشند. البته ناگفته نماند به دلیل برخی کمبودها از جمله نبود واحدهای فرآوری هم‌اکنون برداشت از این معادن توجیه اقتصادی ندارد.
احداث و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری در هر زمینه‌ای می‌تواند علاوه بر جلوگیری از خام فروشی انواع محصول، اشتغال و ارزش‌افزوده نهفته در آنها را فعال کند. موضوعی که نیما ظهیریان به آن اشاره کرد و گفت: با وجود در دست احداث بودن و راه‌اندازی یک واحد فرآوری مس به نظر می‌رسد انجام عملیات برداشت از معادن مس استان نه تنها ضروری نیست بلکه توجیه اقتصادی نیز ندارد چرا که در صورتی می‌توان از این معادن بهره کافی را برد که واحدهای فرآوری آن احداث و روند تولید شمش مس در آنها در حال انجام باشد.
احداث و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری مس در زنجان می‌تواند اقتصاد زیرساختی این استان را دگرگون کند. ظهیریان این را گفت و ادامه داد: با توجه به اینکه زنجان به عنوان قطب تولید محصولات الکترونیکی و برق کشور به شمار می‌رود، احداث واحدهای فرآوری صنایع بالادستی مس در استان می‌تواند واحدهای پایین دستی آن را که از جایگاه ویژه‌ای در تولید محصولات مسی دارند را فعال و مزیت‌های اقتصادی بیشتری را در استان نمایان کند.
نبود واحدهای بالادستی در صنعت مس باعث شده واحدهای پایین دستی که دارای ارزش افزوده و اشتغال بیشتری هستند از تعدد کمتری برخوردار باشند و همین امر می‌تواند بهانه مناسبی برای جذب سرمایه‌گذار در زمینه احداث و بهره‌برداری از واحدهای بالا دستی مس(تولید شمش مس) باشد. دبیر خانه صنعت و معدن زنجان در این‌باره تصریح کرد: سرمایه‌گذاری در حوزه معادن ریسک‌پذیری اقتصادی بالایی دارد به همین منظور برخی از دستگاه‌های دولتی مانند ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این زمینه راه را برای حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی هموار کرده و به مرور زمان آن را واگذار کند.
توافقات به سرانجام برسد
استقرار صنایع برق در زنجان باعث شده وجود معدن مس در این استان دارای اهمیت زیادی باشد. به همین منظور به نظر می‌رسد احداث و بهره‌برداری از واحدهای فرآوری مس و صنایع میان دستی و پایین دستی آن به دلیل جذب سرمایه‌گذار، ایجاد اشتغال و ارزش‌افزوده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. رییس اتاق بازرگانی زنجان با بیان این مطلب اظهار کرد: امکان سرمایه‌گذاری در معادن مس که در بخش‌های کوهستانی و حفاظت شده قرار گرفته برای فعالان عرصه معدنی فراهم است. به‌ویژه اینکه زنجان در کریدور رگه‌های مس از مرکز کشور به سمت شمال واقع شده است.
به طور معمول هزینه‌های اکتشاف، تامین زیرساخت‌های اکتشاف و بهره‌برداری، اجرای طرح‌های توجیهی و سایر مطالعاتی به عنوان اقدامات اولیه جذب سرمایه‌گذار از سوی دولت‌ها انجام می‌شود. غلامحسین جمیلی با اشاره به این موضوع ابراز کرد: متاسفانه توقف این گونه فعالیت‌ها در کشور به وسیله دولت باعث شده شرکت‌های دولتی در فرآیند سرمایه‌گذاری و بنگاه‌داری فعالیت کنند که این امر از مهم‌ترین اشکالاتی است که به دلیل جذب فرصت‌های برابر برای بخش خصوصی باید مورد اصلاح قرار بگیرد و بهره‌برداری از معادن مس استان نیز از این قاعده جدا نیست.
در صورتی که بتوان مطالعات گسترده‌ای در زمینه شناسایی معادن، میزان ذخایر، خلوص کانی و فرصت‌های استخراجی از معادن مس به‌دست آورد به طور حتم در جذب سرمایه‌گذار و فعالان بخش معدن موفق‌تر عمل خواهد شد. جمیلی با پرداختن به این موضوع گفت: خوشبختانه از نمونه این فعالیت‌ها می‌توان به حضور سرمایه‌گذار چینی در روند احداث واحد فرآوری و تولید شمش مس در استان اشاره کرد که در صورت بهره‌برداری می‌تواند نمونه‌ای مشخص برای سرمایه‌گذاری‌های موفق دیگر در استان باشد.
البته اگر بتوان توافقات انجام شده با سازمان‌های دولتی مانند ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران)، شرکت تهیه و تولید و سایر سازمان‌های دولتی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت که در سال گذشته به انجام رسید را نهایی کرد می‌توان انتظار داشت در گام‌های بعدی بخش خصوصی استان نیز پیگیری‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذار را در دستور کار خود قرار دهد. با توجه به پیگیری‌ها برای گفت‌وگو با مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان و تکمیل گزارش به دلیل بروکراسی‌های اداری این مهم امکان‌پذیر نشد.
صدور مجوز استقرار بر اساس ضوابط
در حوزه محیط‌زیست انسانی ضوابط استقرار واحدها و پایش‌های زیست‌محیطی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان در گفت‌وگو با صمت با اشاره به این موضوع اظهار کرد: ضوابط استقرار واحدها قبل از احداث و بهره‌برداری از آنها از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت مغایر نبودن با قوانین زیست‌محیطی مجوزهای لازم صادر خواهد شود. واحدهای فرآوری معدنی با توجه به آلایندگی که دارند در رده ۷ قوانین زیست‌محیطی قرار می‌گیرند (صنایع با آلایندگی بالا) که واحدهای فرآوری مس نیز مشمول این قوانین می‌شوند.
سیدرضا موسوی با اشاره به این مطلب افزود: بر اساس قانون هر واحد تولیدی قبل از اجرای عملیات احداث، مشمول قانون مطالعه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی می‌شود که مجری طرح احداث واحد باید با در اختیار داشتن مشاور زیست‌محیطی براساس سر فصل قوانین، گزارشی جامع را به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه کند تا در کار گروه کارشناسی استان (متشکل از سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف) مورد بررسی قرار گیرد و در صورت نبود نقص برای اجرای عملیات احداث مجوزهای لازم صادر شود، در غیراین صورت طرح برای بررسی بیشتر به کارشناس برگشت داده می‌شود. برخی از صنایع و واحدهای فرآوری بدون در نظر گرفتن روند در اختیارگیری مشاور و لحاظ کردن قوانین زیست‌محیطی اقدام به احداث واحد می‌کنند که در ادامه راه با مشکل روبه‌رو می‌شوند. موسوی با گلایه از این موضوع ابراز کرد: در صورتی که هر واحد تولیدی یا فرآوری دارای مجوز کارشناسی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست نباشد مورد تایید قرار نخواهد گرفت.
زیرا براساس قانون هر واحدی که قبل از اجرای عملیات احداث دارای مجوز مطالعات مشاوره‌ای نباشد سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه استقرار آن اظهار نظر نمی‌کند. جانمایی مکان احداث واحدهای تولیدی و فرآوری مشمول قانون ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌شود. رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان این موضوع را مطرح و ادامه داد: شاید برخی از درخواست‌ها، منطقه پیشنهادی دارای رده یک محیط‌زیستی باشد در حالی که با ارزیابی‌های انجام‌شده ممکن است رده ۲ یا بیشتر برای استقرار آن واحد از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست در نظر گرفته شود که این امر مورد مناقشه میان این سازمان و صاحبان صنایع است. بنابراین پیشنهاد می‌شود هر واحد تولیدی و فرآوری قبل از اجرای عملیات احداث اقدامات لازم برای دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست اقدام کنند تا دچار مشکل نشوند.
صمت