همچنین برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای تامین سرمایه بنگاه‌ها شکل گرفته‌اند و اما تغییرات در بازار پول و سرمایه به این سمت بوده که تامین مالی بنگاه‌های بزرگ از طریق بازار سرمایه و بنگاه‌های کوچک از طریق بازار پول باشد اما در بنگاه‌های کوچک و متوسط این امر رواج پیدا نکرده است. از سوی دیگر، دولت برای بنگاه‌های کوچک و متوسط تسهیلات 16هزار میلیارد تومانی در نظر گرفته است درحالی که با توجه به ظرفیت‌های این بنگاه‌ها این میزان باید افزایش یابد. بر همین اساس فعالان اقتصادی خواستار آن هستند که دولت مدل تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی را اصلاح کند و به سمت تامین از بازار سرمایه سوق دهد. در همین راستا فعالان بخش خصوصی از کاهش معاملات بورس و فراهم نبودن امکانات برای استفاده بخش خصوصی از بازار سرمایه گلایه دارند.
در این زمینه در نشست اخیر کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران، مشکلات بازار سرمایه و موانع موجود بر سر راه حضور بخش خصوصی در این بازار بررسی شد که البته نمایندگان سازمان بورس با قبول بعضی از مشکلات و کاستی‌ها، فضا را برای فعالیت بخش خصوصی مساعد دانسته و گفتند: بخش خصوصی می‌تواند از طریق دنبال کردن مقررات‌زدایی در این بخش و ابزارهای موجود در بازار سرمایه فعالیت کند. آنها همچنین تاکید کردند که دولت و مجلس باید مطالبات شرکت‌های بورسی را در اولویت قرار دهند تا این شرکت‌ها قدرت بگیرند. همچنین یکی از راهکارهایی که اخیرا برای تقویت حضور بخش خصوصی در بازار سرمایه از سوی مسوولان بورس مطرح شد، انتشار اوراق قرضه بود اما در این خصوص، رییس سازمان بورس اوراق بهادار تاکید دارد که اوراق بدهی هم باید اهرمی برای فعال کردن اقتصاد و تولید کشور باشند نه اینکه بخواهیم کسری بودجه دولت را با آن جبران کنیم.
یکی از موارد دیگر مطروحه در این نشست، موضوع افزایش تامل‌برانگیز حجم نقدینگی است. در این راستا باید بررسی کنیم چه اتفاقی افتاده که از یک سو سپرده‌ها افزایش و از سوی دیگر، حجم معاملات افزایش پیدا کرده‌اند و امروز شاهد این هستیم که حجم نقدینگی و حجم تولید ناخالص داخلی ما برابری می‌کند که این هشداری تامل‌انگیز است برای سیاست‌گذاران بازار تا چاره‌یی برای این امر بیندیشند. براساس آمار، امروز حجم نقدینگی 10برابر حجم درآمدهای نفتی کشور است و این حجم نقدینگی 30برابر سود شرکت‌های بورسی است؛ به عبارتی این پرسش مطرح می‌شود که اگر بحران در حوزه سپرده‌ها و بانک‌ها اتفاق بیفتد آیا دولت توان حمایت از بازاری با ارزش 300هزار میلیارد تومان را دارد یا خیر؟
رصد اهمیت «نقد شوندگی» در بازار
در این زمینه، رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه در نشست مشترک اعضای کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران با مسوولان سازمان بورس به تدوین اساسنامه واحد برای بانک‌ها اشاره کرد و گفت: تدوین اساسنامه و الگوی یکسان از موضوعات مهمی بود که توسط بانک مرکزی ابلاغ شد و ناظر بر این اساسنامه، مقررات نظارتی ویژه‌یی ازجمله «گرفتن ذخایر قانونی از بانک‌ها» ابلاغ شد. پرویزیان افزود: مهم‌ترین رویکرد اخذ شده این بود که توزیع سود سهام یا توزیع سود را به رفتارهای خاصی که امکان بانک‌ها را برای اعطای تسهیلات افزایش دهد، مقید کند؛ اما ناهماهنگی میان دستگاه‌ها این هدف متعالی را در پاره‌یی از موارد محقق نکرد. کوروش پرویزیان همچنین بر لزوم گذر از رویکرد گزارشگری ملی و برقراری استانداردهای بین‌المللی در گزارشگری مالی تاکید کرد. وی گفت: عدم وجود شفاف‌سازی و ارزش نقد سهام موجود در بازار مورد تاکید فعالان بخش خصوصی است و باید مشخص شود که تا چه میزان نقدشوندگی مورد اهمیت است.
تجارت بانک‌ها باید سودآور باشد
در همین حال، رییس سازمان بورس اوراق بهادار در این نشست بر سودآوری شرکت‌های بورسی تاکید کرد و با اشاره به لزوم حساسیت صاحبان شرکت‌ها به جا به جا شدن رتبه شرکت‌ها در بورس گفت: خرید و فروش سهم یک نوع رأی دادن به آن شرکت است. مدیران به این بخش کمتر توجه می‌کنند درحالی که باید حساس باشند و اگر جاهایی قیمت سهم یک شرکت بی‌دلیل پایین می‌آید، مدیر شرکت باید حساس بوده و دلیل آن را دنبال کرده و در مورد آن شفاف‌سازی کند. شاپور محمدی در مورد باز و بسته شدن نماد شرکت‌ها در بورس هم گفت: به بعضی از شرکت‌هایی که اطلاعات شفاف ارائه نمی‌کردند و نمادهای آنها باز نمی‌شد، بارها تذکر داده‌ایم و البته در کمیته تخلفات و دادگاه هم این موارد پیگیری می‌شوند. رییس سازمان بورس اوراق بهادار درخصوص سودآوری بانک‌ها هم گفت: تجارت بانک‌ها باید برای خودشان سودآور باشد و نمی‌توان با تکالیف قانونی بانک‌ها را از حالت سودآوری خارج کرد. دولت، مجلس، بانک مرکزی و سازمان بورس همه باید این مورد را بررسی کنند و راهی پیدا کنیم که عملیات بانکی برای بانکداران سودآور باشد.
مخالفت با انتشار اوراق خارج از ظرفیت
محمدی همچنین در مورد انتشار اوراق بیش از ظرفیت بازار هم گفت: ما موافق انتشار اوراق بدهی خارج از ظرفیت بازار سرمایه نیستیم همانطور که با نرخ‌های بالای سود اوراق هم موافق نیستیم و حتی حاضریم برای نرخ اوراق بدهی سقف تعیین کنیم. رییس سازمان بورس اوراق بهادار همچنین لزوم تقویت سهام را مورد توجه قرارداد و گفت: من هیچ اعتقادی ندارم که در بازار سرمایه به جای سهام، ورق معامله شود بلکه باید اقداماتی انجام دهیم تا سهام را تقویت کنیم. در همه دنیا بازار سرمایه را با سهام می‌شناسند. سعی ما هم این است که تا آخر سال هیچ ورقه دیگری جز ورق سلامت و آموزش و پرورش منتشر نکنیم. محمدی تصریح کرد: البته بعضی مواقع تکالیف قانونی برای سازمان بورس و اوراق بهادار وجود دارد که در اصلاح قانون باید جلو آن را گرفت. تکالیف قانونی سازمان بورس و بازار سرمایه باید تغییر کند و بازار سرمایه دارای اختیار باشد. رییس سازمان بورس اوراق بهادار همچنین در مورد نرخ‌های بالای سود بانکی نیز گفت: نرخ سود بانکی در 3مرحله به اقتصاد کشور آسیب وارد کرده است یکی اینکه رقیب سهام شده، دوم سودآوری شرکت تولیدی را متاثر کرده و سوم سود خود بانک‌ها را هم با مشکل مواجه کرده است. الان باید ببینیم چه کنیم که بانک‌ها سودآور شوند؟
دلیل کاهش حجم معاملات بورس چیست؟
عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران نیز مبنای تشکیل بازار اوراق بهادار ایران را طبق قانون اوراق بهادار، حفظ و حمایت از سرمایه‌گذار با هدف ساماندهی و توسعه بازار شفاف و منصفانه و کارای اوراق بهادار عنوان کرد. مسعود گلشیرازی افزود: باید ببینیم چه اتفاقی افتاده که از سال 92و در دولت حاضر رخ داده است که حجم معاملات بورس و به ویژه سهام روند کاهشی داشته و ارزش بازار سرمایه هم کاهش یافته است؟ عضو هیات نمایندگان اتاق اصفهان، ارزش کل معاملات بازار اوراق بهادار در سال 92 را 950هزار میلیارد تومان و در 10ماهه سال 95، 512 هزار میلیارد تومان، ارزش معاملات سهام هم از 964هزار میلیارد تومان در سال 92 به 408هزار میلیارد تومان در 10ماهه سال 95 تقلیل پیدا کرده و بیش از 58 درصد کاهش‌یافته است.
گلشیرازی افزود: معاملات اوراق بدهی از 10هزار میلیارد تومان به 81هزار میلیارد تومان ارتقا داشته است. هر چند رونق بازار سهام که بر مبنای بازگرداندن شفافیت به بازار شکل گرفته از بین رفته است و ارکان این بازار طی این 3سال نتوانستند رونق را به این بازار برگردانند. ارزش معاملات در فرا بورس از 29هزار میلیارد تومان در سال 92 به 34هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرده و اگر عدد معاملات فرا بورس بزرگ‌تر نشان داده می‌شود عمدتا در معاملات اوراق بدهی بوده و ارزش معاملات سهام رو به کاهش و فرا بورس طی این 3سال در توسعه اوراق بدهی موفق بوده و اگر اوراق بدهی هم افزایش داشته بیشتر این اوراق سهم شهرداری و مجموعه‌های این‌چنینی بوده است.
هشدار تامل‌انگیز افزایش حجم نقدینگی
عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران تصریح کرد: با این شرایط آیا انگیزه‌یی باقی‌مانده که فعالان اقتصادی در بازار سرمایه حضور یابند و آیا با بهره بیش از 20درصد اقتصاد ملی ما با بحران روبه‌رو نخواهد شد؟ گلشیرازی با انتقاد از عملکرد «ارکان سازمان بورس و اوراق بهادار» گفت: در یک کفه ترازو معادله‌های اقتصادی مانند حجم نقدینگی، حجم سپرده و جذابیت بازار قرار دارند اما از سوی دیگر عدم انجام تکالیف قانونی توسط ارکان بازار سرمایه، منجر به رنجش فعالان این بازار شده است. وی افزود: اگر امروز نماد بانک‌ها با چند ماه توقف بازگشایی می‌شود عملا برخلاف آیین‌نامه و دستورالعمل‌ها است. توقف نمادها، صاحبان سرمایه را متوقف کرده و نقدشوندگی را از بازار سرمایه رانده و اگر این اعتماد از بازار سرمایه برود برگشت آن هزینه‌بر و سخت خواهد بود. باید ببینیم چرا با عملکرد 50درصدی بازار سرمایه روبه‌رو شده‌ایم و چرا بازاری که با هدف تامین مالی بخش خصوصی و حمایت از این بخش دیده شده، به نفع دولت مصادره شده و تبدیل به معضل فعالان بازار سرمایه شده است؟
چگونه حضور بخش خصوصی تسهیل شود؟
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در نشست کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران گفت: اگر می‌گوییم حجم معاملات و سودآوری شرکت‌ها کاهش پیدا کرده است باید در فضای عمومی اقتصاد دنبال نکات و دلایل اساسی باشیم، زیرا حرکت بازارهای رقیب به‌گونه‌یی است که روی بازار سرمایه و حجم معاملات و سودآوری شرکت‌ها اثر می‌گذارد. حسن امیری افزود: آنچه اهمیت دارد و اتاق باید به آن بپردازد این است که هر چه می‌توانیم حضور بخش خصوصی را تسهیل کنیم و میزان حضور فعالان بخش خصوصی را در بازار سرمایه گسترش دهیم و ببینم چه ابزارهایی را در تامین مالی می‌توانیم برای بخش خصوصی ایجاد کنیم. باید ببینم چرا بخش خصوصی کمتر از بازار سرمایه برای تامین مالی استفاده می‌کند؟ و بتوانیم هر چه بیشتر فضا را برای فعالیت بخش خصوصی فعال کنیم.
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به فعالیت‌های بورس در دولت حاضر گفت: در طول سه سال گذشته همه تلاش‌مان بر این بوده که فضا را برای فعالیت هرچه بیشتر بخش خصوصی فراهم کنیم و مهم‌ترین نکته در این زمینه ابزارسازی است و ابتدا باید ابزارهای لازم را برای تامین مالی در سطح جامعه گسترش دهیم و ما سعی کردیم تنوعی از ابزارها به‌وجود آوریم به‌نوعی که هم شرکتی که می‌خواهد یک پروژه‌یی را اجرا کند و هم شرکتی که پروژه‌یی را اجرا کرده و دارایی دارد به پشتوانه دارایی خود بتواند اوراق منتشر کند. همچنین اوراق مرابحه هم به‌عنوان یکی از ابزارها می‌تواند دراختیار بنگاه‌هایی که می‌خواهند از سرمایه در گردش استفاده کنند، دردسترس است و حتی برای سازمان بورس مهم نیست که برای تامین مالی شرکت حتما عضو بورس باشد، بلکه برای شرکت‌هایی هم که عضو بورس نیستند، تامین مالی انجام داده‌ایم.
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار بخشی از کاستی‌ها را هم متوجه سازمان بورس دانست و گفت: بخشی از نقایص هم به فعالیت‌های خود ما شامل مشاوره، بازار سرمایه، سازمان بورس، شرکت بورس و... بازمی‌گردد. ممکن است ما در فرآیندهای‌مان دچار مشکل باشیم که هستیم و شکی در آن نیست. ما باید این فرآیندها را بهبود دهیم و اصلاح کنیم و گردش کار را هرچه سریع‌تر انجام دهیم.
لزوم مقررات‌زدایی در بازار سرمایه
امیری بر لزوم مقررات‌زدایی در بخش بورس تاکید کرد و گفت: اتاق باید در این زمینه برای اصلاح قوانین و مقررات حوزه بورس، فعالیت‌های بیشتری را انجام دهد. معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار وابستگی تامین مالی به بانک‌ها را موردتوجه قرار داد و گفت: در حال حاضر در بخش تامین مالی به نظام بانکی وابسته‌ایم به‌طوری‌که برای انتشار اوراق هم به ضامن بانکی احتیاج داریم اما ما می‌خواهیم به سمتی برویم که شرکت‌های سرمایه‌گذاری را به‌عنوان ضامن اوراق معرفی کنیم. سعی ما این است که از نظام بانکی فاصله بگیریم و شرکت‌ها با استفاده از توان خود یا توان شرکت‌های سرمایه‌گذاری تامین مالی کنند و به بانک‌ها وابسته نباشند.
امیری در مورد مقررات مربوط به اعتبارسنجی گفت: این مقررات در حال عملیاتی شدن است و مجوزهای مربوط هم صادر شده است. تا وقتی که موسسات اعتباری را برای اعتبارسنجی عملیاتی نکنیم، نمی‌توانیم حجم انتشار اوراق بدهی را برای بخش خصوصی بالا ببریم و این امکان الان برقرار شده و در بحث رتبه‌بندی دانش فنی لازم را ندارم و باید وارد کنیم و لازم است از موسسات رتبه‌بندی بین‌المللی استفاده کرده و این فرآیند را در کشورمان عملیاتی کنیم. وقتی این موسسات تاسیس شدند، می‌توانیم اوراقی را منتشر کنیم که برای انتشار این اوراق به نظام بانکی وابسته نباشیم و بتوانیم این انتشار را انجام دهیم.
عدم محدودیت در استفاده از بازار بدهی
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار در مورد استفاده دولت از بازار بدهی هم گفت: باید بگویم که برای استفاده بخش خصوصی از بازار بدهی ما محدودیت ایجاد نکرده‌ایم و بخشی از آن به این دلیل است که هنوز امکان و دانش فنی لازم در بخش خصوصی برای استفاده از امکانات بازار سرمایه نهادینه نشده است.
امیری افزود: وقتی یک تکلیف قانونی وجود دارد ما به‌عنوان بازار سرمایه نمی‌توانیم از آن قانون تبعیت نکنیم و قبل از آن باید اقدامات برای افزایش ظرفیت استفاده بخش خصوصی انجام دهیم و قبل از تصویب بودجه، بتوانیم تکالیف در بودجه را طوری کنترل کنیم که بخش‌های دولتی تاحدی بتوانند از بازار سرمایه استفاده کنند و همچنین به‌عنوان بخش خصوصی خواسته ما این باشد که دولت مدل تامین مالی را اصلاح کند و به‌جای اینکه با انتشار اوراق هزینه‌های جاری را تامین کند، اوراقی منتشر کند که منجر به فعالیت فعالان اقتصادی شود. وی تصریح کرد: بازار سرمایه باید اوراقی را منتشر کند که منجر به فعالیت و پویایی بیشتر فعالان اقتصادی خصوصی شود کما اینکه ابتدای امسال 5هزار میلیارد تومانی که روی اوراق مشارکت نفتی محقق شد برای شرکت نفت بود اما منابع حاصل از این دراختیار پیمانکاران حوزه نفت قرار می‌گیرد اما اگر اوراقی منتشر کنیم که برای پرداخت مورد خاصی از هزینه‌های دولت باشد، درست نیست.
نحوه استفاده از بازار بدهی اصلاح شود
امیری همچنین به اوراق اجاره سهام اشاره کرد و گفت: اگر این ابزار را بتوانیم برای بخش خصوصی اجرایی کنیم بسیاری از هلدینگ‌ها می‌توانند از این طریق تامین مالی کنند. همچنین شرایط استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم اصلاح شد به‌طوری‌که سقف این صندوق‌ها از 15 به 20درصد رسانده شده و کف صندوق هم 5درصد قرار دادیم که در افزایش سقف و مجوزهای جدید این موارد اعمال می‌شود و تحقق این امر می‌تواند جان دوباره‌یی به بازار ما بدهد.
وی افزود: درست است که بالا بردن حجم معاملات مهم است اما تا وقتی که وضعیت شرکت‌ها در عرصه واقعی اقتصاد درست نشده و نمود بیرونی نداشته باشد، نمی‌توان شاهد فعالیت موثر و اساسی در عرصه بورس و حجم معاملات باشیم باید کاری کنیم تا شرکت‌های ما بتوانند فعالیت موثرتری داشته باشند و منجر به سودآوری بهتر آنها شود. امیری تصریح کرد: فی‌البداهه نباید گفت که بازار بدهی بازاری بد است و باید جلوی آن گرفته شود، بلکه بازار خوبی است و نحوه استفاده مهم است و باید به این بازار جهت مثبت داد.
تعادل