روند تاسیس "شبه‌بانک " در ایران؛ پیشنهاد تجمیع بانک‌ها

محمدحسین ادیب با تأکید بر اینکه در 10 سال اخیر بانک جدیدی در ایران تأسیس نشده و آنچه که به نام بانک مجوز گرفته است در واقع مؤسسه اعتباری بوده است اظهارداشت: مؤسسات اعتباری به سبب عدم دسترسی به منابع ارزان، به افزایش نرخ تسهیلات دست می زنند و این کشور را وارد مسابقه منفی افزایش نرخ سود سپرده و افزایش نرخ تسهیلات می کند.
وی افزود: در عمل طی، 10سال گذشته با توسعه قابل ملاحظه بانکهای خصوصی با منطق مؤسسه اعتباری، سود بانکی به شدت افزایش یافته است و نرخ بهره بانکی از بازده اقتصادی سه بخش صنعت، کشاورزی و مسکن عبور کرده است.در واقع نحوه عملکرد مؤسسات مالی، اقتصاد را در مقابل شرایط خاصی قرار داده است که عبور از آن هزینه های خاص خود را دارد.

* ایجاد حباب در سود سپرده توسط شبه بانکها

این اقتصاددان گفت: مؤسسات اعتباری و شبه بانکها باعث ایجاد حباب در سود سپرده شده است و ایران از منظر نسبت سپرده بانکی به تولید ناخالص ملی شانزدهمین دنیا است که گواه آن است که مردم سپرده گذاری در شبه بانکها یا مؤسسات مالی را بر سرمایه گذاری در اقتصاد ترجیح می دهند و این به مصلحت اقتصاد کلان نیست.
این اقتصاددان گفت: شبه بانکها با مسابقه منفی برای پرداخت سود سپرده بیشتر، کشور را در مسیر رقابت منفی قرار داده و سود سپرده ای که شبه بانکها به سپرده گذار پرداخت می کنند در مرحله قابل تسری به نرخ سود تسهیلات نیست.
وی افزود: بزرگترین خطر شبه بانکها برای اقتصاد کشور، غیر اقتصادی شدن فرایند سرمایه گذاری در کشور است.

* تفاوت بانکها و موسسات اعتباری در میزان وزن حساب دیداری

این اقتصاددان در تشریح تفاوت بانک و موسسات اعتباری گفت: بین مفهوم بانک و مؤسسه اعتباری تفاوت وجود دارد، اولین تفاوت شاخص بانک و مؤسسه اعتباری، وزن بالای حسابهای دیداری از مانده سپرده در بانک است. اما به حسب قانون، مؤسسات اعتباری حق داشتن حساب دیداری یا جاری را ندارند.
وی افزود: حساب دیداری باعث کاهش هزینه تجهیز منابع می شود و این، به کاهش نرخ بهره بانکی می انجامد. بسیاری از بانکهای خصوصی در واقع مؤسسه اعتباری هستند، چراکه حساب دیداری آنها، از مانده سپرده بسیار اندک برخوردار است.
این استاد درس اقتصاد ایران گفت: در ایران بیش از چند بانک در مفهوم تعریف شده وجود ندارد و بسیاری از بانکهای کوچک تأسیس شده، به سبب پایین بودن وزن حساب دیداری و برخورداری از مانده سپرده کمتر از 10 درصد، در واقع مؤسسه اعتباری هستند. تعریف بانک براساس حداقل 30درصد سپرده دیداری از مانده سپرده است.

* هزینه تجهیز منابع در بانکهای واقعی 8درصد و در شبه بانکها 16درصد

این اقتصاددان اضافه کرد: در بانکهای واقعی، هزینه تجهیز منابع از 8 درصد تجاوز نمی کند و در مؤسسات اعتباری و شبه بانکها، این هزینه بالای 16درصد است.

* افزایش هزینه تجهیز منابع با ایجاد شبه بانکها

وی گفت: پس از ایجاد مؤسسات اعتباری و شبه بانک تحت عنوان، بانک هزینه تجهیز منابع به شدت افزایش یافت و این مسأله، به سهم خود سبب شد که ایران در نسبت بدهی بخش غیردولتی به تولید ناخالص ملی رتبه دوازدهم دنیا را کسب کند و فقط 11 کشور از نظر بدهی به نسبت تولید ناخالص ملی از ایران بالاتر هستند.
ادیب افزود: مهمترین عامل این عدم تعادل، بانکهای خصوصی هستند که حدود 70هزار میلیارد تومان از منابع بانکی را به نام بانک اما با عملکرد مؤسسات اعتباری به خود تخصیص دادند.
وی اضافه کرد: خواب سرمایه در ایران 6برابر استاندارد جهانی است و ایران در هر حوزه به 6برابر استاندارد جهانی نقدینگی و تسهیلات احتیاج دارد، نظر به اینکه با شاخص برابری قدرت خرید نرخ ارز در ایران 2برابر استاندارد جهانی تعریف شده است در مجموعه در هر حوزه فعالیت در ایران، 12 برابر استاندارد جهانی نقدینگی احتیاج است اما نظر به محدود بودن تعداد بانک واقعی در ایران، هزینه تجهیز منابع به وسیله شبه بانکها دو برابر بانکها است.

* هزینه تجهیز منابع در بانکهای ایران 4 برابر بانکهای جهان

وی افزود: نظر به اینکه هزینه تجهیز منابع در بانکهای ایران 4 برابر بانکهای جهانی است، تأمین هزینه مالی شبه بانکها و بانکها در حوزه اقتصاد کلان که در هر بخش 12 برابر استاندارد جهانی نقدینگی احتیاج دارد، عملاً بضاعت اقتصاد ایران عبور کرده است.

* تنها بانکهای ایران؛ بانکهای دولتی یا بانکهای دولتی خصوصی شده

ادیب افزود: بخش خصوصی ایران علاقه ای به ایجاد بانک واقعی ندارد و آنچه که تحت عنوان بانک به وسیله بخش خصوصی ایجاد شده در واقع شبه بانک بوده است و تنها بانکهای واقعی کشور بانکهای دولتی یا بانکهای دولتی خصوصی شده هستند و تعداد آنها از انگشتان دست نیز تجاوز نمی کند و این فرآیند جزئی از مشکل است و نه جزئی از راه حل. بانک مرکزی در جهت تجدید مشکل گام بر می دارد.


* ایجاد شبه بانکها اولین عامل رکود در اقتصاد ملی

ادیب گفت: نسبت تسهیلات به تولید ناخالص ملی تقریباً استاندارد مشخصی دارد و در کشورهای دارای رونق اقتصادی در سال گذشته میلادی این نسبت حدود 60درصد بوده است. در صورتی که نسبت تسهیلات به تولید ناخالص ملی از استاندارد جهانی کمتر شود، رکود در اقتصاد آن کشور اجتناب ناپذیر است.
وی افزود: بزرگترین مشکل ایران کمبود بانک واقعی است و این اقدامی است که از بعد از پایان جنگ تاکنون هیچ بانک جدیدی ایجاد نشده است . این مسأله به همراه شکل گیری فعالیت شبه بانکها، با بالا بردن تجهیز منابع به اولین عامل رکود در اقتصاد ملی تبدیل شده است.

* پرداخت هزینه مشکلات شبه بانکها توسط مردم

وی گفت: در واقع مشکل ایران نه از جنس تورم است و نه از جنس رکود، شبه بانکهای ایران به مالکان آن تعلق دارد اما هزینه مشکلات آنها را مردم پرداخت می کنند.

* پشت صحنه بسیاری شبه بانکها، وجود انحصارات

وی گفت: عامل ایجاد بیش از 30 شبه بانک، انحصار بوده است. در واقع پشت صحنه بسیاری از شبه بانکهای ایجاد شده انحصاراتی بوده اند که تحت پوشش بانک برای انحصارات مالی در نظام دولتی در حوزه پول و بانک تجهیز منابع کرده اند. در کمتر دوره ای تاریخ ایران دست اندرکاران سیاستهای مالی با بهره گیری از امکانات دولتی اقدام به تأسیس بانک خصوصی کرده اند، ولی در این دوره، نزدیکان بروکراتهای دولتی اقدام به تأسیس بیش از 15 شبه بانک کرده اند.

* فعالیت موسسات ورشکسته در ایران با انحصارات دولتی

ادیب در پاسخ به این سوال که چرا بعد از انقلاب سیستم بانکی ایران فاقد اخراجی بوده اظهارداشت: در حوزه اقتصاد موفقیت دائمی نیست و ورشکست شدن جزئی از فعالیت اقتصادی است و اگر از فرآیند اقتصاد حذف شود و مؤسسات ورشکست شده همچنان با انواع انحصارات دولتی به فعالیت خود ادامه دهند در عمل پویایی اقتصاد کم رنگ می شود.

* عملکرد بانک مرکزی طی دوران جدید؛ رشد نجومی شبه بانکها

ادیب گفت: عملکرد بانک مرکزی در عمل، طی دوران جدید چیزی بیشتر از ایجاد فضا برای رشد نجومی شبه بانکها نبوده است. فعالیتهای بانکی در ایران تا این اندازه محدود نشده است. شبه بانکها می روند که به آهنگ غالب نظام پولی ایران تبدیل شوند.

* منابع تأمین شبه بانکهای جدید عمدتاً انحصارات دولتی

ادیب گفت: منابع تأمین شبه بانکهای جدید، فضای انحصار، به خصوص انحصار در بخشهای مالی دولت است. محل ریزش منابع به شبه بانکهای جدید برگرفته از فضای رقابت و در چارچوب گفتمان اقتصادی رقابتی حاصل نمی شود، لذا مسیر حرکت سیستم بانکی مثبت ارزیابی نمی شود.

* رشد تقاضا برای تسهیلات سوداگرایانه با فعالیت شبه بانکها

این اقتصاددان در خصوص تقاضا برای ایجاد بانکهای جدید گفت: شبه بانکهای تازه تأسیس، وارد حوزه های نوعاً سوداگرانه در بازار می شوند و بنابراین سودآور خواهند بود. در واقع شبه بانکها به رشد تقاضا برای تسهیلات سوداگرایانه دامن می زنند. این تقاضا در مجموع به سود اقتصاد ملی نیست.

* بازرسی به جای نظارت بانک مرکزی بر بانکها

وی در خصوص نظارت بانک مرکزی بر فعالیت و سوگیری بانکهای کشور اظهارداشت: بانک مرکزی نظارتی بر فعالیت بانکها ندارد بلکه بیشتر نقش بازرسی را ایفا می کند بین نظارت با بازرسی تفاوت وجود دارد. بازپرس با بازرس به گذشته می پردازد
این اقتصاددان گفت: در حالی که ناظر، حال و آینده را مورد توجه قرا رمی دهد. نگاه بانک مرکزی به نظام پولی و بانکی کشور مفهوم نظارت را تداعی نمی کند. آنچه که مستفاد می شود مفهوم بازرسی و البته بازرسی وقتی مورد توجه قرار می گیرد که نظارت کافی انجام نشده باشد.
در واقع نظام بانکی تحت بازرسی شدید است اما تحت نظارت هیچ نهادی نیست. ایجاد نهاد نظارتی برای سیستم بانکی کشور مبرم ترین نیاز است.
ادیب با تأکید گفت: وظیفه اصلی بانک مرکزی نظارت بر نظام پولی و بانکی است و نه بازرسی آن.

* از 17هزار بانک آمریکا تنها 6 بانک بزرگ نظام پولی آن را اداره می کنند

این اقتصاددان اظهارداشت: در آمریکا 17هزار بانک وجود دارد اما فقط 6بانک بزرگ نظام پولی را مدیریت و اداره می کنند، در صورتی که بانکهای بزرگ شاکله نظام بانکی را مدیریت نکنند و بنیاد و اساس سیستم بانکی براساس بانکهای کوچک که در واقع مؤسسات اعتباری هستند، استوار شوند هزینه تجهیز منابع آنقدر افزایش می یابد که اقتصاد ملی توان بازپرداخت هزینه مالی تجهیز منابع را از دست می دهد.

* تجمیع شبه بانکها و موسسات اعتباری در چند بانک بزرگ

ادیب با یادآوری تبعات شکل گیری و گسترش فعالیت شبه بانکها برای اقتصاد کشور گفت: در وضع موجود بهترین راهکار برای اقتصاد کلان ایران، پایان دادن به فعالیت بسیاری از شبه بانکها و جلوگیری از شکل گیری تعداد بیشتری از آنها و تجمیع عمده شبه بانکها و مؤسسات اعتباری در چند بانک بزرگ است.

خبرگزاری فارس