به دنبال اعلام ترامپ مبنی بر بازگشت تحریم‌ها، بسیاری از کشورها پیش از آغاز رسمی تحریم‌های نفتی، خرید خود از ایران را کاهش داده یا قطع کردند. با گذشت چندماه از این خبر و بروز مشکلات جدی در صنایع مشتریان نفت، آنها خواهان معافیت‌هایی برای ادامه تجارت با ایران شدند. دولت آمریکا در آن زمان به طور قاطع اعلام کرده بود که هیچ‌گونه معافیتی، شامل حال هیچ‌کدام از مشتریان ایران نمی‌شود. اما در همین زمان، قیمت‌ها به دلیل شرایط هیجانی موجود و ترس از تحریم‌ها به شدت افزایش پیدا کرد؛ بر این اساس، دونالد ترامپ طی یک رشته توئیت اعلام کرد از قیمت کنونی نفت راضی نیست و خواهان افزایش عرضه نفت با هدف کاهش قیمت‌ها شد.
افزایش تولید برای جبران کمبود نفت ایران
عربستان سعودی در راستای تسهیل تحریم‌های ضدایرانی، اعلام کرد تولید خود را برای جایگزینی نفت ایران تا یک و نیم میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهد. کارشناسان این حوزه بر این باورند که عربستان سعودی از لحاظ فنی و کارایی صنعت نفت، توانایی افزایش طولانی‌مدت تولید را ندارد و افزایش عرضه چندماهه امسال به دلیل برداشت از ذخایر این کشور است. در این میان روسیه نیز با هدف افزایش سهم خود در بازار، اعلام کرد سقف تولید خود را تا یک میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهد. به تازگی نماینده ایران در اوپک خواستار بازگشت روسیه و عربستان به سقف تولید مصوب، شده است. حسین کاظم‌پور اردبیلی در گفت‌وگو با خبرگزاری بلومبرگ اظهار کرده است: عربستان و روسیه پس از ناکامی در برنامه افزایش تولید نفت، مجبور به کاهش عرضه روزانه حداقل یک میلیون بشکه نفت هستند. او با بیان اینکه آنها ثبات بازار را به‌هم ریخته‌اند، گفته است: عربستان و روسیه تولید نفت خود را افزایش دادند و قیمت‌های جهانی این کالای راهبردی، ۱۵دلار به ازای هر بشکه کاهش یافت. اگرچه روسیه به دنبال نفع خود از بازار انرژی است اما کارشناسان معتقدند، این کشور در کنار عربستان سعودی، خدمت بزرگی به اهداف انتخاباتی ترامپ در هفته گذشته کرده است. آمریکا بر اساس نیاز جمهوریخواهان برای پایین‌آوردن هزینه انرژی در آستانه انتخابات سنا و کنگره، سقف تولید خود را به شدت افزایش داد تا با رشد 2/22درصدی نفت از ابتدای امسال، به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان بدل شود. اکنون آمریکا با تولید 6/11میلیون بشکه در روز، سه‌برابر یک دهه اخیر خود، نفت تولید می‌کند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است، تولید این کشور به مدد صنعت شرکت «شیل» از مرز 12میلیون بشکه تا اواسط سال 2019 عبور کند.
کاهش قیمت‌ها در پی معافیت‌های تحریمی
اگرچه کارشناسان معتقدند افزایش تولید و عرضه یکی از عوامل اصلی کاهش قیمت جهانی نفت در هفته‌های اخیر بوده است، اما یکی از دلایل اصلی کاهش قیمت در هفته منتهی به ماه نوامبر، چرخش سیاست دولت ترامپ مبنی بر اعطای معافیت به کشورهاست. گفته می‌شود این بازگشت آمریکا به دلیل واقع‌بینی نسبت به نظر کارشناسان و مشاوران درباره شرایط بازار رخ داده است. آمریکا هفته گذشته اعلام کرد به هشت کشور، از جمله چین، هند و ترکیه که بزرگ‌ترین خریداران ایران هستند و همچنین ژاپن، کره جنوبی، ایتالیا، یونان و تایوان معافیت موقتی داده است تا آنها بتوانند تا پایان امسال، واردات نفت خود از ایران را به صفر برسانند.
معافیت‌ها و سیستم پرداخت متفاوت
اما سیستم بازپرداخت این خرید نیز در جای خود قابل توجه است. این سیستم بازپرداخت اجازه ورود درآمد نفتی ایران به حساب‌های ایرانی را نمی‌دهد. بر همین اساس، برای مثال کره‌ای‌ها سیستم پرداخت وون با ایران را حفظ خواهند کرد و پول وارداتشان را در یک حساب امانی در بانک صنعتی کره و بانک ووری سپرده‌گذاری می‌کنند. این پول مستقیما به ایران نمی‌آید و تنها می‌تواند برای خرید مواد غذایی، دارویی و سایر کالاهای غیرتحریمی مورد استفاده قرار گیرد. گفتنی است معافیت کره‌جنوبی برای واردات حداکثر ۲۰۰هزار بشکه میعانات در روز برآورد شده است. این در حالی است که خرید این کشور پیش از تحریم‌ها ۳۰۰هزار بشکه در روز میعانات در سال ۲۰۱۷ بوده است. این کشور آسیایی که سومین واردکننده بزرگ نفت ایران بود، نخستین خریدار بزرگی بود که تحت فشار آمریکا پیش از آغاز تحریم‌ها، خریدش را متوقف کرد. خرید کره‌جنوبی ممکن است به محموله‌های میعانات محدود شود زیرا این نوع نفت فوق‌سبک برای کره‌جنوبی اهمیت دارد و پالایشگاه‌های کره‌ای برای فرآوری این نوع نفت مجهز هستند. این کشور در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۰۰هزار بشکه در روز میعانات پارس جنوبی را از ایران خریداری کرده بود. دولت کره‌جنوبی سرگرم رایزنی با شرکت‌های کره‌ای برای تقسیم این حجم از واردات است. همچنین هند نیز می‌تواند با معافیت حداکثر ۳۰۰هزار بشکه در روز، از ایران خرید کرده و پول نفت وارداتی را در یک حساب امانی هندی واریز کند. این کشور پیش از تحریم‌ها ۵۶۰هزار بشکه در روز در فاصله ژانویه تا اکتبر سال ۲۰۱۸ از ایران نفت خریداری کرده بود. هند یکی از مذاکره‌کنندگان پروپا قرص با آمریکا برای دریافت معافیت‌ها بود زیرا افزایش هزینه‌های سوخت در آستانه انتخابات سال آینده، دولت این کشور را با اعتراضاتی روبه‌رو کرده بود. انتظار می‌رود پالایشگاه‌های هندی حدود ۹میلیون بشکه نفت برای بارگیری در نوامبر از ایران خریداری کنند. چین نیز که بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است، اجازه یافته تحت معافیت‌ها ۳۶۰هزار بشکه در روز نفت از ایران وارد کند. این میزان شامل نفتی که در پروژه‌های تحت مشارکت چینی‌ها در ایران تولید می‌شود، نیست. اگرچه چین در ۹ماهه امسال حدود ۶۵۸هزار بشکه در روز نفت از ایران خریداری کرده بود اما پکن پیش از آغاز تحریم‌ها از دو شرکت نفتی دولتی خواسته بود خرید نفت ایران را متوقف کنند. گفته می‌شود عراق با هدف تصاحب سهم بیشتری از بازار آسیا، قصد دارد فروش نفت به چین را در سال میلادی آینده به میزان ۶۰درصد افزایش دهد. علا الیسیری مدیرکل شرکت بازرگانی نفت دولتی سومو در مصاحبه با بلومبرگ اعلام کرده است: عراق برمبنای مذاکراتی که با مشتریان قراردادی فعلی خود داشته، آماده است در سال ۲۰۱۹ حدود 45/1میلیون بشکه در روز نفت به چین صادر کند. به نظر می‌رسد اگرچه ایران به‌رغم کاهش صادرات تا مرز 7/1میلیون بشکه همچنان می‌تواند در بازار نفت حضور داشته باشد اما علاقه کشورها به تصاحب جایگاه ایران و تلاش برای کسب بازار به دلیل موقتی‌بودن تحریم‌ها، می‌تواند به یکی از مشکلات اساسی کشور در آینده بدل شود. برای مثال خروج عراق از بحران و صادرات نفت 6/4میلیون‌بشکه‌ای کنونی، با دورنمای پنج‌میلیون بشکه، می‌تواند این کشور همسایه را به یکی از رقبای جدی ایران تبدیل کند. از سوی دیگر سیستم بازپرداخت جدید، مشکلاتی را برای ایران در زمینه مصرف این سرمایه ایجاد خواهد کرد. کارشناسان پیش‌بینی قیمت برنت تا پایان سال میلادی و نیمه اول 2019 را از 85دلار برای هر بشکه به 77دلار و 50سنت، کاهش داده‌اند که دورنمای مبهمی را برای قیمت نفت ایران و تداوم حضور مثمرثمر در این بازار ترسیم می‌کند.
آرمان