در ابتدای این طرح تمامی بانک‌ها می‌توانستند اقدام به پرداخت وام از صندوق مسکن یکم کنند، اما به دلیل تامین‌نشدن اعتبارات بانک مسکن به‌تنهایی مسئول پرداخت این وام‌ها شد. البته کارشناسان اقتصاد مسکن از ابتدای این طرح انتقاداتی را نسبت به آن مطرح کردند. زیرا معتقد بودند در شرایطی که تولید کشور با رکود مواجه شده و انبوه‌سازان شرایط تولید را ندارند، چنین طرح‌هایی نمی‌توانند چندان نتیجه‌بخش باشند. از سوی دیگر با اینکه این طرح به اجرا گذاشته شد، اما تصمیم‌گیران طرح مشخصی برای منابع مالی آن نداشتند. متقاضیان مسکن نیز استقبال چندانی از این طرح نشان ندادند. در این صورت زمان گذشت و اکنون که 5/3 سال از اجرای این طرح می‌گذرد مدیران بانک مسکن از اتمام اعتبارات این صندوق خبر داده‌اند تا زنگ خطر ورشکستگی صندوق مسکن یکم به صدا درآید و پیش‌بینی کارشناسان رنگ و بوی واقعیت به خود بگیرد.
با اینکه مسئولان تصور می‌کردند صندوق مسکن یکم بتواند تا حد زیادی مشکلات مربوط به حوزه مسکن را حل و فصل کند، اما تنها ۵۵۴ هزار فقره حساب بانکی در این صندوق افتتاح شد که از بین 184 هزار فقره کارکرد خود را از دست داده‌اند و فقط ۳۷۰ هزار فقره از آن حساب‌های زنده و فعال محسوب می‌شوند. مجموع مانده حساب افراد در این صندوق نیز حدودا 6600 میلیارد تومان است که در زمینه اجرای یک طرح نمی‌تواند چندان راهگشا باشد. در چنین شرایطی به گفته مدیرعامل بانک مسکن، تنها منبع باقی‌مانده برای ادامه فعالیت صندوق پس‌انداز مسکن یکم، اقساط بازگشتی مسکن مهر است و برای ادامه این طرح تنها به این منبع مالی محدود دلخوش کرده‌اند. اما آیا مسکن مهر می‌تواند به عنوان منجی صندوق یکم عمل کند؟ در این زمینه مهر نوشته است: از ۴۵ هزار میلیارد تومان خط اعتباری گشایش‌شده از سوی بانک مرکزی برای مسکن مهر، ۱۷ هزار میلیارد تومان صرف افزایش سقف وام مسکن مهر به ۴۰ میلیون تومان شده است. باقی‌مانده ۲۸ هزارمیلیارد تومان است. اگر قرار باشد بانک عامل مسکن به ۳۶۰ هزار نفری که مانده‌حساب 6600 میلیارد تومانی دارند، طی یک سال آینده معادل دو برابر موجودی‌شان وام پرداخت کند، باید ۱۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان ظرف یک سال وام به این افراد پرداخت کند. اگر این ۱۳هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان را از رقم ۲۸ هزار میلیارد تومان کسر کنیم، ۱۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان باقی می‌ماند. یعنی بانک عامل مسکن از سال ۹۸ تا ۱۴۰۵ که موعد بازپرداخت این خط اعتباری به بانک مرکزی است، تنها ۱۴ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برای پرداخت وام صندوق یکم، منابع در اختیار دارد. در این زمینه بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که اجرای روش خانه‌دارشدن با استفاده از پس‌انداز یک‌ساله به دلیل وجود تورم بالا در کشور امکان عملیاتی‌شدن در ایران را ندارد و تا زمانی که تورم واقعی در همه بخش‌ها به نرخ تک‌رقمی نرسد و از سوی دیگر نقدینگی موجود در جامعه نیز که هر از گاهی به دلیل سرازیرشدن به یکی از بازارهای موازی، به ایجاد تنش در بازارها می‌انجامد، جمع‌آوری نشود، این روشِ خانه‌دار شدن مردم موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
زمانی که بانک مرکزی طرح پرداخت وام به خانه اولی‌ها در قالب صندوق پس‌انداز یکم را راه‌اندازی کرد، تصمیم گرفت در کلانشهر تهران به هر یک از زوجین تا سقف 80 میلیون وام بپردازد، اما پرداخت این مبلغ مشروط بر آن بود که متقاضیان این وام نیمی از مبلغ وام خود را به مدت یک سال در بانک عامل سپرده‌گذاری کنند. بازپرداخت این وام نیز 12 ساله و با نرخ سود 5/9 درصد در نظر گرفته شد. اما همین شرایط اولین اشکالی است که کارشناسان نتیجه این طرح را پیش‌بینی کنند و از ابتدا نسبت به شکست آن هشدار دهند. نگاهی به عملکرد بخش مسکن در یک سال گذشته نشان می‌دهد که نرخ واحدهای مسکونی در پایتخت به طور میانگین 92 درصد رشد داشته است. یعنی نرخ هر واحد حدود دو برابر رشد داشته است. یعنی ارزش 40 میلیون تومان برای خرید خانه در سال گذشته به همان میزانی است که امسال 80 میلیون تومان در این حوزه ارزش دارد. با این تفاوت که متقاضیان مسکن اول سال گذشته برای سرمایه خود نباید سودی می‌پرداختند، اما با ورود به این طرح باید 5/9 درصد سود هم بپردازند. همچنین اگر هر دو نفر زوجین در این طرح ثبت‌نام می‌کردند در نهایت به 160 میلیون تومان وام دست پیدا می‌کردند. در دیگر بندهای این وام آمده است که عمر واحد خریداری‌شده نباید بیشتر از 15 سال باشد و لازم است در محله‌های خوب دنبال خانه‌هایی با متراژ مناسب باشند. از سوی دیگر قیمت این خانه باید حداقل 20 درصد بیش از وامی که به آنها تعلق می‌گیرد باشد. یعنی زوجی که 160 میلیون تومان وام دریافت می‌کند، باید 32 میلیون تومان هم روی آن بگذارد و حداقل با 192 میلیون تومان به دنبال خانه‌ای برای خریدن باشد. اما باید توجه داشت طبق آمار وزارت راه و شهرسازی حداقل قیمت مسکن در تهران در محدوده پنج میلیون تومان واقع در منطقه 9 قرار دارد. یعنی زوجین با 200 میلیون تومان در بهترین حالت می‌توانند واحدی 40 متری در محله‌ای شلوغ و دارای بافت سنتی خانه‌ای ساکن شوند که به طور کلی طرح صندوق پس‌انداز یکم را زیرسوال می‌برد.
آرمان