افزایش مستمر نرخ ارز در سال‌های گذشته، ثبات بسیاری از بازارها را تحت تأثیر قرار داده و بازار فولاد نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. در همین رابطه درباره ضرورت کنار گذاشتن سیاست قیمت‌گذاری دستوری در بورس کالا و ضرورت عمق بخشیدن به این بازار برای سامان‌دهی بازار فولاد گزارشهای متعددی منتشر شده اما بازار شمش و میلگرد همچنان ملتهب است.

بررسی کیفیت معاملات بورس کالا در ماه گذشته نشان می‌دهد، در جریان معاملات هفته نخست شهریور به ازای عرضه 70 هزار تن میلگرد صرفاً برای 50 هزار تن از این فرآورده فولادی، تقاضا وجود داشته است. با این وجود، معاملات یازدهم شهریورماه به دلیل افزایش غیرمتعارف 15درصدی قیمت شمش و اختلاف ناچیز قیمت آن با میلگرد ابطال شد. سرانجام به جهت بالا رفتن قیمت‌های پیشنهادی خریداران در هفته‌ سوم شهریور ماه، بورس کالا معاملات را تایید کرد.

چرا بازار فولاد آرام نمی‌گیرد؟

ریشه‌یابی افزایش قیمت‌های اخیر حاکی از ورود همه شرکت‌های تولیدکننده محصولات فولادی به بورس کالا آن هم با حداکثر نسبت تعیین شده از تولیدشان است. اتفاقی که با وجود تذکرهای متعدد، همچنان الزام چندانی برای برخی از تولیدکنندگان ایجاد نکرده و به تبع آن، مراجعه به بازار آزاد همچنان هزینه تمام شده محصولات مورد نیاز مصرف‌کننده را افزایش می‌دهد.

از این‌رو، هم‌افزایی چندین عامل را می‌توان به عنوان عوامل التهاب در بازار فولاد در ماه اخیر اعلام کرد. از طرفی افزایش نرخ ارز و انتظارات تورمی متقاضیان برای خرید کالای بیشتر در بورس کالا و از سوی دیگر، نااطمینانی از عرضه مکفی محصولاتی مانند شمش در بورس کالا فشار تقاضا را افزایش داده است. در طرف عرضه نیز بی‌توجهی مسئولان به توصیه‌ها درباره ضرورت افزایش سهم بورس کالا در برخی شرکت‌ها و همچنین الزام سایر شرکت‌ها به نقش‌آفرینی در طرف عرضه (چه در مواد اولیه و چه در مواد واسطه‌ای) به برهم‌خوردن موازنه عرضه و تقاضا منجر شده است.

بر اساس مصوبات ستاد تنظیم بازار، ۶۰ درصد شمش تولیدی شرکت‌های داخلی (بلوم و بیلت) باید در بورس کالا عرضه شود که با توجه به میزان تولید داخل در سال جاری، ماهانه یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن است. وضعیت رفع تعهد عرضه تولیدکنندگان شمش و میلگرد در بورس کالا در طول 5 ماه نخست سال جاری نشان می دهد این شرکتها به ترتیب 40 و 49 درصد از میزان تعهدشان را در بورس کالا عرضه کرده‌اند. کارشناسان این امر را یکی از عوامل التهاب‌زای قیمت‌ در بورس کالا می‌دانند تا جایی‌که در معاملات اخیر شمش فولادی، قیمت کشف شده بیش از میزان منطقی از رشد نرخ ارز و تغییر قیمت‌های جهانی در بازار بورس اثر پذیرفته بود.

نقش سیاست‌گذاری‌های متناقض وزارت صمت

سیاست‌گذاری‌های وزارت صمت در حوزه سامان‌دهی بازار فولاد نیز از پشت‌پرده بی‌میلی تولیدکنندگان به عرضه حداکثری مقاطع فولادی در بورس کالا حکایت دارد. تیرماه سال جاری، معاونت امور معدنی وزارت صمت در نامه‌ای به گمرک، امکان صادرات بلوم و بیلت را بدون تأییدیه دفتر امور معدنی در سامانه فرامرز گمرک مجاز اعلام کرده است.

التهاب بازار فولادی در حالی رقم می‌خورد که اخیراً کلامی دبیر ستاد تنظیم بازار با اشاره به تشکیل کمیته ویژه رصد هفتگی روند عرضه فولاد در بورس کالا با مشارکت دستگاه‌های نظارتی، اظهار داشت: مهم‌ترین اولویت ما کنترل زنجیره و عرضه قطعی و الزامی آن در بورس کالا است و هر واحدی که از مقادیر تعیین شده برای عرضه تخطی داشته باشد حتماً اعمال قانون می‌شود.

* فقط یک چهارم مواد اولیه لوازم خانگی از بورس تأمین می‌شود

در این خصوص حمید رضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی ایران با اشاره به اینکه سامانه بهین یاب سالها است که مشکل دارد، افزود: شرکت‌های تولیدکننده‌ای هستند که پروانه بهره برداری گرفتند، اما رصد نمی‌شوند که چقدر تولید کرده اند و اگر این اتفاق می‌افتاد و از مواد اولیه‌ای که گرفته اند تا تولید نهایی آن‌ها رصد می‌شد بسیاری از این شرکت‌ها از چرخه دریافت کالا و محصول از بورس کالا حذف می‌شدند، اما متاسفانه این اتفاق نیفتاده است.

وی گفت: سال گذشته میزان تولید ورق گرم ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار تن بود که از این میزان 3 میلیون و ۶۰۰ هزار تن وارد بورس شد و ۴ میلیون و ۷۰ هزار تن در خارج از بورس عرضه شده است در حالی که فولادساز‌ها برای عرضه خارج از بورس مجوز ندارند.

غزنوی افزود: در بسیاری موارد به علت عرضه کم، قیمت‌ها بالا می‌رود و برخی معاملات ابطال می‌شود و این موضوع، تقاضا‌های انباشته‌ای را ایجاد می‌کند و قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

کیوان گردان، مدیرکل دفتر صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به اینکه آمار همه واحد‌های تولیدی داخل کشور را با جزئیات داریم و آنها را بررسی کرده ایم، گفت: طرحی را از دو ماه پیش آغاز کردیم و معاونت امور صنایع وزارت صمت متولی ساماندهی طرف تقاضا شده است و سهمیه‌ها و میزان دریافتی آن‌ها بررسی و میزان خرید و تولید آن‌ها تطبیق می‌شود.

وی افزود: اجبار کردیم همه واحد‌های تولیدی باید در داخل سامانه بهین یاب قرار بگیرند، زیرا بیش از ۴۰ درصد واحد‌های تولیدی تاکنون در داخل سامانه بهین یاب نبودند بنابراین نمی‌توانیم همه تقصیر‌ها را بر گردن این سامانه بیندازیم.

گردان اضافه کرد: بخشی از واحد‌های تولیدی مانند خودروساز‌ها ۱۰۰ درصد ورق مورد نیاز خود را از شرکت فولاد مبارکه گرفته اند و در سامانه بهین یاب هم برخی واحد‌های تولیدی ۱۰۰ درصد، برخی ۸۰ درصد و برخی هم حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد مواد اولیه را گرفته اند.

* سود بالای خرید و فروش ورق فولاد

سید جواد جهرمی، مدیر نظارت بر بازار بورس کالا نیز با اشاره به فعالیت سامانه بهین یاب، گفت: این سامانه در دو سال اخیر ایراد داشته و در این مدت به درستی کار نکرده است و تولیدکنندگان مجبور شدند مواد مورد نیاز خود را از خارج از بورس تامین کنند.

وی افزود: برخی از طریق سامانه بهین یاب، ورق فولاد مبارکه را در فروردین امسال ۸ هزار و ۲۰۰ تومان خریدند و آن را در حدود ۲۰ هزار تومان قیمت گذاری کرده و در سایت‌ها فروخته اند.

وی اضافه کرد: صرفا شرکت فولاد مبارکه، ورق‌های سرد تولیدی خود را در بورس عرضه می‌کند و بقیه شرکت‌های تولید کننده این ورق از جمله شرکت هفت الماس، غرب آسیا و امیرکبیر کاشان، ورق‌های تولیدی خود را در خارج از بورس عرضه می‌کنند.

جهرمی افزود: سال گذشته ۷۳۳ هزار تن ورق سرد در بورس معامله شد در حالی که کل ورق مصرفی کشور بالغ بر ۲ میلیون تن بود.

بر اساس آنچه مطرح شد، اهمیت عمق بخشیدن به معاملات بورس کالا در حوزه محصولات فولادی علاوه بر ایجاد شفافیت و افزایش توان نظارت بر کیفیت معاملات بازار فولاد، کاهش قیمت‌ها و تأمین محصولات فولادی مورد نیاز صنایع بزرگ مانند خودروسازی، لوازم خانگی و صنایع غذایی را در پی خواهد داشت که همواره در سال‌های اخیر چشم‌انتظار دستیابی به فرآورده‌های فولادی با قیمت منطقی بوده‌اند.

باید منتظر ماند و دید عملکرد وزارت صمت می‌تواند بازار نابسامان محصولات فولادی را سامان دهد یا خیر؟ بازاری که به گواه آمار و ارقام به مراتب بیش از نیازش، تولید داخلی را در کارنامه دارد.