شبکه تحلیل‌گران تکنولوژی ایران (ایتان) سومین گزارش تحلیلی خود را درباره خوراک گاز پتروشیمی‌ها منتشر کرد. پیش از این نیز این مرکز پژوهشی دو گزارش در این باره با عناوین ارزان‌فروشی خوراک گاز عامل توسعه نامتوازن پتروشیمی ایران و سناریوهای تاثیر نرخ‌های متفاوت گاز بر سود پتروشیمی‌ها منتشر کرده بود. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی تحلیلی به نقش مخرب خوراک ارزان پتروشیمی‌ها بر توسعه صنعت پتروشیمی ایران پرداخته بود.

سومین گزارش شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران درباره خوراک گاز پتروشیمی‌ها به تأثیر افزایش نرخ خوراک گاز بر قیمت محصولات پتروشیمی اختصاص دارد.

متن سومین گزارش تحلیلی شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران درباره گاز پتروشیمی‌ها:

مقدمه

در هفته های اخیر، افزایش قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها بحث مهم بخش‌های حاکمیتی یعنی دولت و مجلس شورای اسلامی و بخش خصوصی و شبه دولتی بوده است.

یکی از مباحثی که اخیراً توسط برخی کارشناسان و مدیران در مخالفت با افزایش قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها مطرح شده است بالا رفتن قیمت فرآورده‌های پتروشیمی در بازارهای داخلی در صورت افزایش قیمت خوراک گاز به 13 سنت و بالاتر از آن است. این افراد بیان می کنند با افزایش نرخ خوراک گاز، قیمت فرآورده‌های پتروشیمی بالادستی (اوره، آمونیاک و متانول) افزایش خواهد یافت و در نتیجه مصرف کنندگان این محصولات (کشاورزان و صنعت گران) و واحدهای میان دستی و تکمیلی ناچارند مواد اولیه مورد نیاز خود یعنی فرآورده‌های پتروشیمی بالادستی) را با هزینه بالاتری دریافت کرده و متحمل هزینه‌های بالاتر و سود پایین‌تری شوند.

در این صورت افزایش قیمت خوراک گاز نه تنها به توسعه زنجیره ارزش در بخش‌های میانی و تکمیلی پتروشیمی کمک نخواهد کرد بلکه مانعی دیگر در این راه خواهد بود.

در گزارش پیش رو با بررسی میزان تولید و صادرات فراورده‌های پتروشیمی‌های گازی و نحوه قیمت گذاری آنها در بازارهای داخلی به ادعای مطرح شده درباره افزایش قیمت این فراورده‌ها در صورت افزایش نرخ خوراک گاز، پاسخ داده خواهد شد.

1. پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول

رویکرد صادراتی پتروشیمی‌های متانولی در کشور به گونه‌ای است که اغلب آن‌ها بیش از 95 درصد از تولیدات خود را صادر می‌کنند. همان گونه که در شکل 1 نیز مشاهده می‌شود، پتروشیمی خارک صادر کننده تمام متانول تولیدی خود است و پتروشیمی زاگرس نیز تنها 2 درصد از تولید متانول خود را به بازار داخل عرضه می‌کند.

با این تفاسیر می‌توان گفت پتروشیمی‌های متانولی با بازار داخلی بیگانه هستند و بازارهای خارجی تعیین کننده قیمت متانول تولیدی آن‌ها است، اما در مورد بخش بسیار اندک متانول که در داخل کشور مصرف می‌شود، سازوکار تعیین قیمت مشخصی وجود دارد و بر پایه‌ی قیمت فوب خلیج‌فارس به صورت زیر محاسبه می‌گردد.

- محاسبه قیمت ریالی فوب خلیج فارس متانول با ارز مبادلاتی و اعلام آن به عنوان قیمت پایه ریالی در بورس.

- نوسان %5± در قیمت پایه متانول بر اثر رقابت در روز عرضه و تقاضا.

شکل 1: مقایسه صادرات و مصرف داخلی متانول پتروشیمی‌های کشور 

بنابراین به دلیل تعیین قیمت فروش داخل بر مبنای قیمت های جهانی،تغییری در قیمت فروش متانول با افزایش قیمت خوراک رخ نخواهد داد.

2. پتروشیمی‌های تولیدکننده اوره و آمونیاک

حجم صادراتی اوره و آمونیاک تولید شده در پتروشیمی‌های کشور بسیار بیشتر از مصرف داخلی و نیاز کشور است به گونه‌ای که مطابق شکل 2، بیش از 70 درصد اوره و آمونیاک به صورت خام به بازارهای جهانی صادر می‌شود. این در حالی ست که پتروشیمی پردیس با صادرات 91 درصد از تولید اوره و آمونیاک خود، خام فروش‌ترین پتروشیمی اوره-آمونیاکی کشور است. پتروشیمی‌های کرمانشاه و خراسان نیز سهم 71 درصدی در خام‌فروشی دارند.

شکل 2: مقایسه صادرات و مصرف داخلی اوره و آمونیاک پتروشیمی¬های کشور 

خام فروشی پتروشیمی‌های اوره- آمونیاک باعث شده تا قیمت‌های فروش این محصولات به قیمت‌های جهانی وصل و در بازارهای آزاد خارجی تعیین شود و متاثر از تغییر قیمت خوراک گاز تحویلی به آنها نباشد، اما در مورد حجم پایین اوره و آمونیاک عرضه شده به بازارهای داخلی باید گفت که نحوه قیمت‌گذاری برای فروش آنها کاملا مشخص و ضابطه‌مند است.

◄قیمت اوره در داخل کشور: برای فروش اوره در داخل کشور دو نوع قیمت در نظر گرفته می شود که با توجه به مصرف در بخش صنعت یا کشاورزی متفاوت است.

مصرف صنعتی: قیمت اوره با هدف فروش برای مصرف صنعتی همانند روش محاسبه قیمت متانول تعیین می‌شود که نتیجه آن ثابت ماندن قیمت اوره در اثر افرایش قیمت گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها است.

مصرف کشاورزی: در فرایند اختصاص اوره جهت مصرف در بخش کشاورزی، قیمت تمام‌شده‌ اوره 25 درصد پایین‌تر از فوب خلیج‌فارس است. بر اساس محاسبه کارشناسان شرکت ملی صنایع پتروشیمی، این تخفیف توسط تفاوت نرخ ارز مرجع و ارز آزاد به راحتی قابل بازگشت به پتروشیمی‌ها است به گونه‌ای که این تفاوت نرخ ارز بعضی مواقع تا چندین برابر این تخفیف نیز می‌رسد، بنابراین اوره بخش کشاورزی نیز دچار افزایش قیمت نخواهد شد و اصولا چنین اجازه‌ای از سوی حاکمیت (یا شرکت ملی صنایع پتروشیمی) به پتروشیمی‌ها داده نخواهد شد.

◄قیمت آمونیاک در داخل کشور: آمونیاک مصرفی در داخل کشور دارای سازوکار مشخصی برای تعیین قیمت است و بر پایه قیمت دلاری فوب خلیج‌فارس به صورت زیر محاسبه می‌شود:

- محاسبه قیمت ریالی فوب آمونیاک با ارز مبادلاتی و اعلام آن به عنوان قیمت پایه ریالی در بورس.

- نوسان %5± در قیمت پایه آمونیاک بر اثر رقابت در روز عرضه و تقاضا.

بنابراین همانگونه که مشخص است قیمت اوره و آمونیاک نیز با افزایش قیمت خوراک گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها تغییر نخواهد کرد.

جمع‌بندی

همان طور که در یادداشت‌های اول  و دوم  «شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران» نیز اشاره شده، افزایش نرخ خوراک گاز به 13 سنت و بالاتر از آن باعث کاهش بخش اندکی از سود عظیم ناشی از رانت خوراک گاز در این پتروشیمی‌های بالادستی گازی می‌شود و تا حد مطلوبی در هدایت نمودن مزیت‌های رسوب‌کرده در بخش بالادستی به بخش‌های میان دستی و تکمیلی پتروشیمی کمک می‌کند.

فرمول مشخص تعیین قیمت محصولات پتروشیمی برای عرضه در داخل کشور بر اساس قیمت‌های بین‌المللی تعیین می‌شود، به گونه‌ای که قیمت‌های جهانی همه محصولات پتروشیمی به صورت ماهیانه از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی استخراج و به بورس کالا اعلام می‌شود و با ضرب آن در قیمت ارز مبادله‌ای قیمت پایه مشخص می‌شود.

بنابراین افزایش نرخ خوراک گاز، به هیچ‌وجه قیمت فرآورده‌های پتروشیمی را افزایش نخواهد داد و ادعای افزایش قیمت محصولات با افزایش قیمت خوراک، تنها ابزاری است که از سوی ذی‌نفعان بزرگ این صنعت برای ایجاد شبهه در فرآیند تصمیم‌‌گیری مسئولین و متولیان کشور مورد استفاده قرار گرفته است. به گونه‌ای که این روزها با حضور بسیار پر رنگ در راهروهای مجلس شورای اسلامی، به دنبال مانع‌تراشی در مسیر تصویب قیمت منطقی برای خوراک گاز پتروشیمی‌ها هستند.

جدول زیر به صورت خلاصه شیوه قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی‌های گازی را نشان می دهد

جدول 1- فرمول‌های تعیین قیمت فراورده‌های بالادست پتروشیمی