دستگاه‌های اقتصادی با مجوزهای غیراصولی و تحت سلطه رانت‌ها و فشارها به ورود کالاهایی دامن می‌زنند که جز تخریب تولید داخل و پیدایش بحران‌های اقتصادی و اجتماعی پیامدی ندارند، در این خصوص با فدا حسین مالکی نماینده ویژه رئیس‌جمهور دولت قبل و رئیس اسبق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفتگویی داشته‌ایم که به شرح ذیل است:

ظرفیت فوق‌العاده مرزها در خاموشی به سر می‌برد

فدا حسین مالکی رئیس سابق ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز درباره وضعیت قاچاق در کشور اظهار داشت: موضوع قاچاق کالا بسیار مهم است، به‌ویژه برای کشوری مثل ایران که مرزهای آبی و خاکی متعددی دارد، بنابراین موقعیت جغرافیایی ایران یک ویژگی ممتازی برای مبارزه، کاهش و حذف قاچاق به شمار می‌رود که باید در سیستم مدیریتی لحاظ گردد، اما به لحاظ عدم سیاست‌گذاری‌ها و استفاده نکردن از وضعیت ژئو استراتژی، در زمینه کاهش قاچاق در مرزهای خود موفق نبوده‌ایم. وی بیان کرد: حدود 12 سال پیش مقام معظم رهبری در چابهار فرمودند که دولت‌ها باید از موقعیت و فرصت‌های مرزی برای معیشت مرزنشینان استفاده کنند.

نماینده ویژه رئیس‌جمهور سابق ادامه داد: کلمه معیشت مرزنشینان یعنی شکوفایی در اقتصاد کشور و بروز یک تحول تجاری به‌ویژه در استان‌های هم‌جوار مناطق مرزی، که متأسفانه از آن غافل مانده‌ایم. مالکی گفت: کشور یا استان مرزنشین از موقعیت اقتصادی و تجاری فوق‌العاده‌ای برخوردار است که می‌تواند چندین استان هم‌جوار و هم‌مرز خود را تحت پوشش قرار داده و موجبات رونق اقتصادی و تجاری آن را فراهم کند که درنهایت این موضوع زمینه‌ساز رشد کلان اقتصادی کشور را نیز فراهم خواهد کرد.

وی با اشاره به تعاریف فرصتی و امنیتی استان‌های مرزی، افزود: در تعاریف فرصتی، نهادهای اقتصادی موظف به راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی هستد؛ همچنین باید به فعال‌سازی مناطق آزاد تجاری پرداخته و موانع رشد و توسعه را برطرف کرد، این در حالی است که متأسفانه این قاعده در کشورمان اجرایی نمی‌شود.

استان‌های مرزی در آستانه یک فاجعه انسانی قرار دارند

نماینده ویژه رئیس‌جمهور سابق تصریح کرد: متأسفانه آنچه دراستان های مرزی خود می‌بینیم، غیر از موارد اصولی مدیریتی است و باید اذعان داشت که فقیرترین مردم کشورمان، مرزنشینان هستند.
وی با اشاره به موقعیت جغرافیایی استان مرزی سیستان و بلوچستان که دارای دو گلوگاه مرزی است و از یک‌سو به دریای آزاد چابهار و از طرفی  به منطقه سیستان (خشکی) منتهی می‌شود، افزود: بااینکه هیچ استانی از چنین موقعیت خوبی برخوردار نیست، ولی در حالی حاضر این استان با خشکسالی و ریزگردها دست‌وپنجه نرم کرده و در آستانه تبدیل‌شدن به یک فاجعه انسانی قرار دارد.

رئیس سابق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: چرا باوجود توافق رؤسای جمهور سابق افغانستان و ایران تاکنون مشکلات اقتصادی و بحران‌های اجتماعی دو استان مرزی هم‌جوار این دو کشور حل‌نشده است.
مالکی تصریح کرد: چابهار نیز که یک منطقه آزاد و بین‌المللی است و باوجود امتیازاتی که دارد، هنوز بعد از چند سال مردم آنجا دچار فقر و گرفتاری هستند. همین اواخر نیز کلیپی منتشر شد که نشان می‌داد کودکان محصل این منطقه در بدترین شرایط زندگی می‌کنند، بطوریکه حتی به آب آشامیدنی و سالم نیز دسترسی نداشتند. وی افزود: البته سایر استان‌های مرزی همچون کردستان، بندرعباس و کرمانشاه نیز اوضاع مشابهی مثل سیستان و بلوچستان دارند.

کنترل مبادی قانونی در اولویت باشد

وی با اشاره به ورود کالای قاچاق از مبادی قانونی و غیرقانونی تأکید کرد: مسئولان باید ابتدا اقدام به کنترل مبادی قانونی کنند و بعد از ساماندهی این موضوع به‌نظام مندکردن مبادی غیرقانونی بپردازند.

سفیر سابق ایران در افغانستان بیان داشت: برای مبارزه با قاچاق، مسئولان ابتدا باید بررسی کنند که چه کالاهایی مورد نیاز کشور بوده و در داخل تولید نمی‌شود، ازاین‌رو برای حذف قاچاق این نوع از کالاها، اقدام به قانون مندکردن آن‌ها کنند.
مالکی ادامه داد: همچنین  لیست کالاهای مازادی را که باید از کشور خارج شوند را نیز تهیه کنیم و با قانون‌مند کردنشان از خروج آنها به شکل قاچاق جلوگیری کنیم تا شاهد اصطلاحات به حقی مثل مافیای سوخت، مافیای گوشت، مافیای شکر و.. نباشیم.

رئیس سابق مبارزه با قاچاق کالا و ارز بیان کرد: در سال 90_91، حدود 10 میلیارد تومان و به میزان 5 میلیون لیتر سوخت از مرزهای کشور قاچاق می‌شد که با جلسات متعدد برگزارشده در کمیسیون امنیت مجلس و ستاد، تصمیم گرفتیم تا با قانون‌مند کردن میزان سوخت قاچاق و تخصیص سود آن به‌کل منطقه از قاچاق سوخت جلوگیری کنیم. مالکی افزود: بااینکه تصمیم فوق برای زمان کوتاهی عملیاتی شده بود، اما بعد از مدتی دوباره قطع شد.

قاچاق ریشه در دستگاه اقتصادی دارد

رئیس سابق مبارزه با قاچاق کالا تصریح کرد: قاچاق در مرز صورت نمی‌گیرد، بلکه این موضوع ریشه در دستگاه اقتصادی دارد، به‌طور مثال علی‌رغم اینکه برنج و چای درحد مطلوب و مرغوب در شمال کشور تولید می‌شود از کشورهای هم‌جوار به‌صورت غیراستاندارد واردشده و از سوی سازمان استاندارد در گمرک توقیف می‌شود، اما به علت فشار، رانت و نفوذهای موجود در نهاد تجاری، آزادشده و به تولید، صنعت و اشتغال ضربه می‌زند.

مجوز غیراصولی واردات و پیدایش بحران اجتماعی -اقتصادی

مالکی در ادامه تأکید کرد: ورود بی‌رویه کالاهای قاچاق و کالاهای مجوز داری که در اصل به شکل غیراصولی و غیرمنطقی اجازه ورود به کشور را پیداکرده‌اند، زمینه‌ساز بحران اقتصادی شده و همین مسئله نیز به‌خودی‌خود بحران اجتماعی را به وجود می‌آورد.

وی تصریح کرد: چرا دولت و وزارتخانه‌های اقتصادی کشور چون، صنایع و معادن، تجارت و کشاورزی که خود متولی اقتصاد و تجارت هستند، بدون ارزیابی و زیر سلطه رانت و فشار اجازه ورود کالاهایی را می‌دهند که در کشور با مازاد تولید آن مواج‌هایم.
نماینده ویژه رئیس‌جمهور سابق ادامه داد: وضعیت برنج و چای شمال کشور نماد بی‌اهمیتی مسئولان به ورود کالاهای غیراصولی و غیرمنطقه‌ای است و هیچ فرقی نمی‌کند دولت راست‌گرا باشد یا چپ‌گرا، هر دولتی باید منافع ملی را بر اساس ظرفیت‌های درونی کشور تأمین و تضمین کند. برای مثال در یک مقطعی مثل دوران تحریم‌ها وقتی نیازمند مواد اولیه یا یک کالا هستیم، باید با مدیریت مبتکرانه و مقتدرانه به هر طریق تحریم‌ها را دور بزنیم و در تحقق این امر نیز می‌توانیم از نقش‌آفرینی مرزهای آبی و خشکی استفاده کنیم.

تجهیز گمرکات به سامانه ماشینی

مالکی گفت: یکی دیگر از راه‌های کنترل قاچاق در مرزها، تجهیز گمرکات به سامانه ایکس‌ری است که تا حد بسیار زیادی از دخالت دست می‌کاهد، البته در بخشی از مرزها گمرک نداریم که این موضوع باید هرچه سریع‌تر سامان‌دهی شود. وی ادامه داد: ایجاد سامانه سیستم بازرسی کانتینری از دولت قبل شروع و اکنون به اتمام رسیده است.

مالکی ضمن انتقاد از دخالت 15 دستگاه متفاوت در اداره پایانه‌های مناطق مرزی گفت: تمامی این نهادها ساز و قانون خود را می‌زنند که باید دخالت آن‌ها کمتر شده و تنها به یک دستگاه واگذار شود، چراکه همین مسئله باعث شده تا هم سرمایه دارو هم مرزنشینان ضرر ببینند، ازاین‌رو سرمایه‌دار به قاچاقی که راحت‌تر است، روی خواهد آورد.

بومی‌سازی تعرفه‌ها سد قاچاق کالا

وی بیان داشت: یکی دیگر از اقدامات با قاچاق کالا، موضوع تعرفه است بطوریکه تعرفه‌ها باید بر اساس موقعیت درونی کشور که سود بیشتری را عاید مردم کند، تنظیم شود. معاون سابق رئیس جمهور گفت: وزارتخانه‌های اقتصادی با بومی‌سازی سیاست‌گذاری‌های تجاری در مورد کالاهای موردنیاز کشورمان بر اساس یک معیار ملی می‌توانند از ورود قاچاق جلوگیری کنند.

رصد مرزها بین دستگاه‌ها تقسیم شود

نماینده ویژه رئیس‌جمهور دولت قبل در تشریح دیگر دلایل مقابله با قاچاق بیان داشت: رصد کالاهایی که به هر دلیلی از مرز وارد کشور می‌شوند، توسط نیروی انتظامی و سازمان حمل‌ونقل کنترل می‌گردد، یعنی بار سنگین مبارزه با قاچاق بر عهده نیروی انتظامی است، درحالی‌که برای کاهش قاچاق، رصد این امر باید بین سایر نهادهای ذی‌ربط تقسیم شود.

طرح مؤثری که به دستور وزارت صنعت به خواب رفت

مالکی با اشاره به طرح شبنم که در دولت قبل برای مبارزه با قاچاق طراحی و برای مدتی اجرایی نیز شد، افزود: متأسفانه این طرح از همان روزهای ابتدایی، از طریق وزارت صنعت، معدن و تجارت لغو شد ولی اجرای موقت آن کمک بسیار زیادی در شناسایی کالای قاچاق و خریدار داشت.

وی ادامه داد: در حال حاضر نیز شنیده می‌شود که مشابه آن، طرح جدیدی را می‌خواهند اجرا کنند، درحالی‌که طبق اصول منطقی نیازی به‌صرف هزینه اضافی نیست و بهتر است همان طرح قدیمی را احیا کنند.

حذف قاچاق و نجات اقتصاد داخلی

مالکی یادآور شد: مقام معظم رهبری در ابتدای سال دغدغه خود را اعلام کردند و فرمودند که باید موضوع قاچاق جدی گرفته شود، چراکه قاچاق مهم‌ترین خطری است که می‌تواند اقتصاد ملی هر کشوری را تهدید کند، ایشان همچنین فرمودند که مبارزه با قاچاق راهکارهای متعددی دارد که باید اجرایی شود.

وی گفت: موضوع کنترل قاچاق حلقه‌ای به هم مرتبط از اصول ذکرشده در موارد فوق است که برآیند آن شکوفایی اقتصادی بوده و تولید داخل را از مخاطره‌ای که اکنون درگیر آن است نجات داده، بیکاری کاهش و کارخانجات رشد خواهند کرد.

نبود آمار جامع و درست، کشور را با حجمه‌ای از قاچاق روبرو کرده است

رئیس سابق مبارزه با قاچاق کالا و ارز ضمن انتقاد از وجود آمارهای متعدد درباره میزان قاچاق وارده به کشور گفت: نمی‌توانیم روی آمارهای ارائه‌شده از نهادهای ذی‌ربط حساب کنیم، چراکه هر دستگاهی نظر خود را ارائه می‌دهد، بنابراین نباید با تکیه‌بر این داده‌ها دچار خطا شویم و فقط باید به کاهش قاچاق به‌عنوان هدف متمرکز شویم.

مالکی تصریح کرد: ولی باید اذعان داشت که اگر آمار درست و جامعی در دست نباشد، سیاست‌گذاری درست نبوده و در عمل هم موفق نخواهیم شد، همانطورکه کماکان با این شرایط مواجه بوده و با حجمه ای از قاچاق در کشور روبرو هستیم.
رئیس اسبق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در پایان گفت: از آقای وزیر صنایع سؤال کنید که چه میزان از کالاهایی که وارد کشور می‌شوند، قاچاق بوده و چه میزان دیگر از طریق مجوزهایی که ارائه‌شده ورود پیداکرده‌اند، همچنین باید سؤال کرد که چه میزان از واردات در داخل کشور تولید می‌شوند، قطعاً آمار درستی نخواهند داشت ازاین‌رو وقتی آمار دقیقی در دست نباشد، چطور مجوز می‌دهند؟