براساس آمار گمرک ایران، «واردات خودروهای خارجی» در سال 96 با افزایش شدید همراه بود. بنابر آمار اعلام شده از سوی گمرک ایران، در پنج ماه منتهی به مرداد سال جاری بیش از 38 هزار دستگاه خودرو از گمرکات کشور ترخیص شده که ارزش آنها بیش از یک میلیارد و 42 میلیون دلار است؛ این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته 26 هزار و 500دستگاه خودرو به ارزش 700 میلیون دلار وارد شده بود. از سوی دیگر میانگین ارزش وارداتی هر خودرو، در زمان مورد بررسی برابر با 34هزار دلار بوده که این موضوع نشان می‌دهد، میانگین ارزش وارداتی هر خودرو نیز افزایش پیدا کرده است. البته فعالان اقتصادی «بسته شدن سایت ثبت سفارش خودرو، افزایش نرخ ارز و سیاست دولت در حذف واردکنندگان غیرنماینده از بازار» را از دلایل اصلی افزایش قیمت خودروهای خارجی در بازار عنوان کردند. از آن سو، رشد شدید واردات خودرو در سه ماهه نخست سال 96 موجب شد تا وزارت صنعت، معدن و تجارت با هدف ساماندهی واردات خودرو، ثبت سفارش جدید برای واردات این محصولات را تا زمان تصویب نهایی طرح «ساماندهی واردات خودرو» در هیات دولت، متوقف کند. در مقابل برخی از فعالان اقتصادی نسبت به این اقدام هشدار داده و این عمل را از مصادیق برهم زدن نظم بازار و دخالت ناگهانی و بدون برنامه دولت در روند کاری بخش خصوصی ارزیابی کردند.

به گفته آنها، تغییرات بدون برنامه قبلی در روندهای اقتصادی موجب سلب اطمینان از بخش خصوصی برای انجام تصمیم‌گیری‌های بلندمدت می‌شود. اما رییس سازمان توسعه تجارت در پاسخ به بسته بودن سایت ثبت سفارش خودروهای خارجی بر این باور است که واردات خودرو باید حساب شده باشد و نمی‌تواند یله و رها باشد که افراد هرچه خواستند خودرو وارد کشور کنند. در چنین شرایطی باید منتظر واکنش محمد شریعتمداری وزیر جدید صنعت، معدن و تجارت در این زمینه باشیم که با جدیدترین اقدام واردکنندگان خودرو مبنی‌بر شکایت از سازمان توسعه تجارت چه خواهد کرد و آیا این تهدیدات باعث می‌شود این وزارتخانه از طرح ساماندهی واردات خودرو عقب‌نشینی کند یا خیر.

واردات خودرو در سال 96

بنا بر آمار اعلام شده از سوی گمرک ایران، در پنج ماهه منتهی به مرداد سال جاری بیش از 38هزار دستگاه خودرو از گمرکات کشور ترخیص شده که ارزش آنها بیش از یک میلیارد و 42 میلیون دلار است؛ این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته 26 هزار و 500 دستگاه خودرو به ارزش 700میلیون دلار وارد شده بود. همچنین مطابق آمارها، در چهارماه نخست سال جاری در مجموع 30هزار و 256 خودرو به ارزش 843 میلیون و 133هزار دلار وارد کشور شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشدی بیش از 50 درصدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر میانگین ارزش وارداتی هر خودرو وارداتی در زمان مورد بررسی برابر با 34هزار دلار بوده که این شاخص در سال گذشته 26هزار دلار ثبت شده است. این موضوع نشان می‌دهد میانگین ارزش وارداتی هر خودرو نیز افزایش پیدا کرده که پیش‌تر رییس انجمن صنفی واردکنندگان خودرو «بسته شدن سایت ثبت سفارش خودرو، افزایش نرخ ارز و سیاست دولت در حذف واردکنندگان غیرنماینده از بازار» را از دلایل اصلی افزایش قیمت خودروهای خارجی در بازار عنوان کرده بود.

به گفته فرهاد احتشام‌زاد، تصمیم وزارت‌ صنعت، معدن و تجارت مبنی‌بر باطل شدن امتیاز ثبت سفارش‌های پیشین تا تیرماه سال ۹۶ و ایجاد تنش و نگرانی در بین واردکنندگان خودرو، مهم‌ترین علت افزایش درصد واردات خودرو به کشور است. چراکه تمامی واردکنندگان غیر نمایندگی، مجبور شدند حداکثر استفاده از ثبت سفارش‌های پیشین خود را داشته باشند و در این مسیر نه‌تنها ساماندهی ارزی صورت نپذیرفت؛ بلکه اقدام غیرکارشناسانه وزارتخانه، سبب تشدید تقاضای ارز نیز شد. به گفته او، سیاست دولت در حذف واردکنندگان غیرنماینده از بازار، سبب شد به دلیل نگرانی از تعطیل شدن، این واردکنندگان به استفاده کامل از همه ظرفیت ثبت سفارشات اقدام کنند. افزایش نرخ ارز عامل دیگری است که به‌طور مستقیم روی قیمت خودروهای وارداتی تاثیرگذار است. احتشام‌زاد همچنین بر این باور است که بسته شدن سایت ثبت سفارش خودرو، حامل این پیام برای بازار بود که خودروهای وارداتی دیگر وارد کشور نخواهند شد، در نتیجه به ایجاد التهاب در بازار انجامید و کمیابی خودرو از واقعیت‌های اجتناب ناپذیری است که در ماه‌های آینده با آن مواجه خواهیم بود.

از سوی دیگر، افزایش آمار واردات خودرو در چهار ماه منتهی به تیرماه سال جاری در حالی صورت گرفته است که وزارت صنعت، معدن و تجارت، اقدام به مسدود کردن سایت ثبت سفارش روی واردکنندگان رسمی خودرو کرده است. به گفته دست‌اندرکاران صنعت خودرو واردکنندگان متفرقه تنها به مدت 6 ماه و تا اعتبار تاریخ ثبت سفارش خود اجازه ورود و ترخیص خودرو داشتند که این مهلت تیرماه سال جاری به پایان رسید و در این مدت نیز واردکنندگان خودرو تا جایی که امکان داشت اقدام به واردات خودرو کردند هر چند که در این میان واردکنندگان رسمی نیز با ثبت سفارش فروشی به روند صعودی واردات خودرو کمک کردند.  اما وزارت صنعت، معدن وتجارت در پاسخ به واکنش‌ها عنوان کرد که بسته بودن سایت ثبت سفارش خودروهای خارجی در راستای ساماندهی بازار خودرو صورت گرفته است. به‌طوری که رییس سازمان توسعه تجارت ایران، گفته بود که واردات خودرو باید حساب شده باشد و نمی‌تواند یله و رها باشد که افراد هرچه خواستند خودرو وارد کشور کنند.

به گفته مجتبی خسروتاج، در پنج ماهه نخست امسال واردات خودروی سواری در همسنجی با پارسال از نظر تعداد 43 درصد و از نظر ارزش بیش از 50درصد رشد داشته است. او تاکید کرد: باید ضمن توجه به توان تولید داخل، به مقوله صادرات نیز توجه داشت و تا دستورالعمل‌ها در این زمینه خوب و شفاف نشود، واردات خودروی جدید به صلاح نیست. 

به گفته وی، همه قوانین موجود کشور به وزارت صنعت، معدن و تجارت اجازه داده است این کنترل‌ها را داشته باشد. خسروتاج با اشاره به آخرین وضعیت دستورالعمل واردات خودرو، بیان داشت: این دستورالعمل با تاکید بر پشتیبانی از تولید داخلی، سرمایه‌گذاری مشترک، انتقال فناوری و توسعه صادرات تهیه شده است. به گفته رییس سازمان توسعه تجارت ایران، دستورالعمل ذکر شده پس از تایید وزیر جدید صنعت، معدن و تجارت به هیات وزیران ارسال خواهد شد و پس از تایید نهایی، ابلاغ می‌شود. وی در پاسخ به این مطلب که توقف ثبت سفارش‌ها موجب افزایش قیمت‌ها در بازار شده، تصریح کرد: همان‌طوری که در مصاحبه‌های پیشین با رسانه‌ها عنوان شده، توقف موقت در ثبت سفارش‌ها به معنای توقف واردات نیست و اکنون از محل ثبت سفارشات پیشین واردات خودرو در حال انجام است.  وی درباره تخلفات گرانفروشی واردکنندگان نیز هشدار داد وگفت: از سازمان حمایت از تولید‌کننده و مصرف‌کننده خواسته‌ایم تا در صورتی که خریداران خودروهای خارجی از عملکرد فروشندگان شاکی و ناراضی باشند می‌توانند مراتب شکایت خود را به سازمان حمایت ارسال کنند تا مورد رسیدگی قرار گرفته و برخورد لازم انجام شود.

به گفته این مقام مسوول، هر نوع تعهدی برای تحویل خودرو یا فروش آن‌که بدون مجوز واردات و ثبت سفارش معتبر انجام شده و تعهداتی را برای مصرف‌کنندگان به وجود آورده باشد خلاف مقررات است و اگر واردکنندگان چنین اقداماتی کرده باشند، به تخلفات‌شان رسیدگی خواهد شد.  با این حال با وجود شفاف‌سازی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه اما واردکنندگان خودرو همچنان نسبت به این اقدام وزارت صنعت، معدن وتجارت معترض هستند. به‌طوری که در جدیدترین اقدام، رییس انجمن واردکنندگان خودرو از شکایت از رییس و معاون سازمان توسعه تجارت و ادعای ضرر و زیان ۳۵ میلیارد تومانی خبر داد. فرهاد احتشام‌زاد در این زمینه گفته است که به دلیل توقف ثبت سفارش در یک ماه اخیر حدود پنج هزار دستگاه خودرو با میانگین قیمت ۲۰۰ میلیون تومان در گمرک متوقف شده که خسارت خواب سرمایه، هزینه انبارداری گمرک، ۱۸ درصد خسارت تاخیر در تحویل پرداختی به مشتریان و هزینه تسهیلات دریافتی از بانک‌ها فقط تا امروز حدود ۳۵ میلیارد تومان برآورد می‌شود که باید از سوی سازمان توسعه تجارت پرداخت شود.

واردات خودرو طی سال‌های 95- 1392

حال اگر بخواهیم کارنامه واردات خودرو را در چهار سال دولت یازدهم بررسی کنیم، براساس آمار گمرک ایران، در 12 ماهه سال 1395 بیش از 76هزار دستگاه انواع خودرو سواری وارد کشور شد که بیانگر رشد 49 درصدی نسبت به سال 94 است که مجموع ارزش خودروهای سواری واردشده در سال 1395 بیش از 2 میلیارد دلار گزارش شده است.

همچنین مطابق آمارها، تا پایان سال گذشته، 65 درصد از واردات خودرو از مبدا «امارات متحده عربی» انجام شده است. بعد از امارات نیز «کره جنوبی» با 16درصد دومین مبدا، «آلمان و ترکیه» هردو با 3درصد سومین مبدا و نهایتا «اسپانیا و کویت» نیز هردو با 2 درصد چهارمین مبدا بزرگ واردات خودرو به ایران به شمار می‌رفتند. در مجموع 92 درصد مبدا واردات مربوط به این کشورهاست. 

از سوی دیگر، آمارها حاکی از این است که در سال 1394، معادل 51 هزار و 318 دستگاه خودرو سواری به ارزش یک میلیارد و 231 میلیون دلار به کشور وارد شده که این میزان واردات در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر تعداد 42.5 کاهش داشته است.

در واقع در سال 1394 به دلیل ممنوعیت واردات خودروهای بالای 2500سی‌سی و چشم پوشی دولت از درآمدهای حاصل از این محل، واردات خودرو بیش از 50درصد کاهش یافت. آمارها حاکی از این است، بیشترین حجم واردات خودرو از کشور «امارات‌متحده‌عربی» بوده و پس از آن کشورهای «کویت، ترکیه، کره، ژاپن، چین و آلمان» قرار دارد. در میان آمارها بیشتر خودروهای ساخت دو کشور کره‌جنوبی و ژاپن به کشور مشاهده می‌شود. همچنین براساس اعلام گمرک ایران، در سال 1393 نیز ۱۰۲ هزار و 918هزار خودرو به ارزش ۲ میلیارد و 151 میلیون دلار به کشور وارد شد که این رقم در مقایسه سال 92رشد 31درصدی داشته است. همچنین براساس آمار گمرک، میزان واردات خودرو در سال 1392، 78هزار و837 دلار به ارزش یک میلیارد و 621 میلیون و 925هزار دلار گزارش شده است. امارات‌متحده‌عربی، چین و کویت سه کشور عمده مبدا واردات خودرو در سال ۹۲ هستند.