صنعتی برای همه فصول

صنایع مواد غذایی در اقتصاد ایران جایگاهی ویژه دارد و با توجه به قوانین و مقررات موجود و همچنین ذائقهی خاص ایرانیان، کالاهای ایرانی همواره بخش عمده سبد مصرف مواد غذایی خانوارهای ایرانی را پر میکند. صنعت مواد غذایی دارای شاخههای متعددی است و شاخه «بیسکوییت، شیرینی و شکلات» نیز یکی از شاخه های صنعت مواد غذایی است که همواره به عنوان یکی از بزرگ ترین و ارز آورترین بخش های این صنایع شناخته میشود.

بررسیها نشان میدهد که در صورت حمایت کافی و همکاری و هم اندیشی دولت با فعالان این صنعت، میتوان امیدوار بود که درآمدهای حاصل از محصولات تولیدی این شاخه، صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات ایران بتواند تا ۲ میلیارد دلار در سال ارز آوری داشته باشد.

گذر از شوک تحریمها

آغاز دور جدید تحریمهای ظالمانه آمریکا، باعث شد تا شوکی اولیه به این صنعت وارد شود و مشکلاتی جدی بر سر راه صنعت «بیسکوئیت، شیرینی و شکلات» در ایران پدید آید. نوسانات ارزی، دشواری تهیه مواد اولیه و گشایش اعتبارات مشکلاتی بودند که از این تحریمهای ظالمانه پدید آمدند.

«جمشید مغازهای»، دبیر انجمن صنفی صنایع «بیسکوییت، شیرینی و شکلات» در این باره میگوید «صنعت بیسکوئیت، شیرینی و شکلات در ایران، صنعت مقتدر، بزرگ و پویایی است در میان شاخههای مختلف صنایع غذایی ایران، همواره پیشتاز بوده و مقام اول را در صادرات، ارزآوری، ارزش افزوده و تراز تجاری دارد. اما در یکی دو سال گذشته و با آغاز تحریمهای یکجانبه آمریکا، این صنعت دچار مشکلاتی عدیده در تامین مواد اولیه شد.»

با آغاز خروج یکجانبه آمریکا از برجام و برقراری تحریمها بهای تمام شده مواد اولیه این صنعت همچون شکر، روغن، آرد و شیرخشک، ناگهان افزایش یافت و در عین حال این مواد اولیه نیز کمیاب شد. در نتیجه این اتفاق، بهای نهایی محصولات این شاخه صنعتی بالا رفت و تولیدکنندگان ایرانی در صادرات محصولات خود، دچار مشکل شدند.

مغازهای در همین ارتباط میگوید: یک قسمت از مواد اولیه این صنعت مثل شکر، روغن، آرد و شیر خشک از داخل تهیه میشود که با توجه به نوسانات قیمت و افزایش بهای تمام شده روی محصولات تولیدی، رقابت صنایع ایرانی در بازارهای داخلی و خارجی مختل شده است. طبیعی است استمرار حضور تولیدکنندگان ایرانی در بازارهایی که با دشواری به دست آمده، نسبت به گذشته سختتر شده است. اگر تولیدکنندگان ما این بازارها را از دست بدهند، حضور مجدد برایشان بسیار زمانبر و پر هزینه خواهد بود.

بازاری به وسعت سراسر جهان

مشتریان اصلی صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات، ایرانیان هستند. تفاوت ندارد که ایران در داخل کشور سکونت داشته باشند یا خارج از آن، ذائقه ایرانی همواره مواد غذایی ایرانی را طلب میکند. از همین رو است که بخش بزرگی از محصولات این صنعت، صادر میشود.

جمشید مغازهای در همین ارتباط میگوید «پارسال تولید کنندگان ما یک میلیون و هفتصد هزار تن تولید داشتهاند. از این میزان حدود سیصد و هفده هزار تن و به ارزش تقریبی هشتصد میلیون دلار صادر شده است که رقم بالایی در صنایع غذایی محسوب میشود.»

به گفته دبیر انجمن صنفی صنایع بیسکوییت، شیرینی و شکلات ایران، پارسال تولیدکنندگان ما یک میلیون و هفتصد هزار تن تولید داشتهاند. از این میزان حدود ۳۱۷ هزار تن و به ارزش تقریبی ۸۰۰ میلیون دلار صادر شده است که رقم بالایی در صنایع غذایی محسوب میشود.

وی معتقد است که اگر زمینه فراهم شود، این رقم به دو میلیارد دلار هم خواهد رسید؛ رقمی که به نظر دبیر اتحادیه صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات، دور از ذهن هم نیست. محصولات ایرانی این شاخه صنعتی اکنون به ۶۶ کشور دنیا صادر میشود. بازار اصلی محصولات ایرانی کشورهای منطقه است و علاوه بر آن، کشورهای اروپای شرقی، کشورهای حوزه شرق آسیا نیز از محصولات ایرانی استقبال میکنند. جالب آنجا است که با وجود تحریمها، محصولات ایرانی حتی به کشور آمریکا و به ویژه ایالت کالیفرنیا هم صادر میشود.

بازار محصولات بیسکوییت، شیرینی و شکلات، کمتر از دیگر صنایع، تحت تاثیر قاچاق کالا قرار داشتهاست. همین میزان اندک قاچاق، با وجود تحریمها کمتر هم شده است و میتوان این کاهش قاچاق را به عنوان پیامد مثبت تحریمها تلقی کرد.

جمشید مغازهای در این ارتباط چنین توضیح میدهد «واردات رسمی در این صنعت بسیار ناچیز است و شاید به صد هزار تن هم نمیرسد. قبلا هم در دو سه کالای خاص همچون آدامس و بیسکوئیت واردات بیشتر بود. به ویژه در محصول آدامس، میشد حضور سنگین کالای قاچاق را حس کرد و برآوردها حاکی از آن بود که حدود شصت درصد آدامسها در ایران، کالای قاچاق بودند.»

دبیر اتحادیه تولیدکنندگان بیسکوییت، شیرینی و شکلات، به تغییر جهت مسیر قاچاق اشاره کرد و گفت «متاسفانه امروز ما با قاچاق معکوس روبرو هستیم به این معنا که قاچاقچیان کالا را از ایران به کشورهای همسایه قاچاق می کنند.»

دولت؛ بازیگر اصلی صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات

مواد اولیه اصلی صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات، اغلب جزو کالاهای اساسی محسوب میشوند و از همین رو انحصار بخش بزرگی از واردات و توزیع این مواد اولیه در اختیار دولت است و در صورتی که تولیدکنندگان بخواهند مواد اولیه خود را از بازار آزاد تهیه نمایند، دچار مشکلاتی جدی خواهند شد. شکر، روغن، آرد و شیر خشک، چهار ماده اولیه این صنعت هستند

جمشید مغازهای در این ارتباط میگوید «انحصار واردات این کالاها در اختیار دولت است و واردات آن ها از طریق ما تقریبا ممکن نیست و ما هم از بازارهای داخلی این کالاها را تهیه می کنیم. در نتیجه نوسانات قیمتی آن ها برای ما مشخص نیست. شکر ظرف چند روز، هزار تومان افزایش قیمت داشته است یا بهای آرد مورد نیاز این صنعت، تحت سیاست آزاد سازی قیمت، دو برابر شده است.»

وی میافزاید: در یک سال گذشته، ما مشکل تهیه روغن و افزایش قیمت آن را داشتیم. این تصمیمات توسط دولت گرفته میشود. تصمیماتی که درباره آن با اتحادیهها و فعالان صنعتی مشورتی صورت نمیپذیرد.

دبیر اتحادیه بیسکوییت، شیرینی و شکلات ضمن گلایه از برخی تغییر سیاستها، به یکی از آنها اشاره کرده و میگوید «ما از دولت در اردیبهشت ماه شکر خریدیم و پول آن را تمام و کمال پرداختیم اما به تولید کنندگان میگویند که نرخ شکر تغییر کرده است و باید مابه التفاوت آن را بدهید تا مابقی شکرهای خریداری شده را به شما تحویل دهیم. این تغییرات ناگهانی باعث میشود تا قیمت تمام شده کالای ما افزایش یابد.»

مغازهای ادامه میدهد: ما نمیتوانیم مشکل افزایش بهای مداوم مواد اولیه را، با افزایش قیمت نهایی حل کنیم. افزایش قیمت محصول برای ما کارساز نیست زیرا باعث کاهش فروش میشود. افزایش مداوم نرخها در محصولات صادراتی نیز ممکن نیست زیرا رقبا قیمتهای خود را تغییر نمیدهند و در نتیجه میتوانند بازار را از ما بگیرند.

در عین حال به نظر میرسد در بسیاری از موارد، دولت به یاری صنایع میآید. دبیر اتحادیه صنایع بیسکوییت، شیرینی و شکلات، به یکی از این موارد اشاره کرده و توضیح میدهد: «در شرایط بحران دولت با ما همکاری خوبی دارد. بطور مثال در زمان نایابی شکر، از محل ذخایر استراتژیک بخش کمی از شکر برای ما تامین شد»

تامین مواد اولیه؛ چالش اصلی صنعت بیسکوییت

مصاحبه با تولیدکنندگان عمده صنایع غذایی و به ویژه صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات نشان میدهد که مسئلهی اصلی این صنعت در حال حاضر، تامین مواد اولیه با کیفیت و با قیمتی مناسب است. جمشید مغازهای در همین ارتباط میگوید «بزرگترین چالش این صنعت در شرایط فعلی، تامین مواد اولیه است. نوسان و افزایش قیمت و همچنین کمبود برخی کالاها، برای تولید کنندگان مشکلساز است. قیمت مواد اولیه غیردولتی سرسام آور است. در گذشته ما میتوانستیم کالا را از بازار غیردولتی تامین کنیم و پول آن را چند ماهه پرداخت کنیم، اما امروز تامین کنندگان مواد اولیه غیردولتی از ما پول نقد می خواهند. این درخواست باعث میشود تا گردش سرمایه ما متوقف شود. بانک ها هم تسهیلات را با دشواری پرداخت می کنند. این امر باعث از دور خارج شدن تولیدکنندگان کوچکتر شده است و تولیدکنندگان بزرگ نیز با مشکلاتی جدی مواجه خواهند شد.»

بزرگترین چالش صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات، تامین مواد اولیه است که به دلیل نوسانات مکرر در قیمتها، تبدیل به معضلی پیش روی تولیدکنندگان شده است.

واردات مواد اولیه نیز مشکلات خاص خود را دارد. دبیر اتحادیه تولیدکنندگان بیسکوییت، شیرینی و شکلات در ادامه اظهار داشت: قسمت عمده ای از مواد خام ما خارجی است. ما دچار مشکل گشایش اعتبارات، ثبت سفارش و مانند آن شدهایم. تولید کنندگان نیاز دارند تا بخشی از مواد اولیه خود را همچون اسانسها، افزودنیها، نگهدارندهها، اسیدها و مانند آن را وارد کنند. این واردات به صورت مداوم تحت تاثیر بخشنامههای متعدد و متفاوت قرار میگیرد. در نتیجه واردکنندگان ناچارند ماهها برای ثبت سفارش و دریافت ارز زمان صرف کنند. در نهایت قیمت تمام شده نیز بالاتر از پیش بینیها میشود. در عین حال بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز برای تولیدکنندگان مشکل ساز شده است.

مغازهای میافزاید: تصمیم اخیر دولت مبنی بر اینکه صادرکنندگان به جای بازگشت ارز صادراتی، کالاهای اساسی وارد کنند تصمیم مناسبی است و تا حدی مشکلات صادرکنندگان را کاهش داده است». هرچند باید دید در ادامه آیا این تصمیم ثابت خواهد ماند یا همچون بسیاری از تصمیمات ماههای اخیر، دوباره تغییر خواهد کرد.

صنعتی با دورنمایی روشن

به نظر میرسد با توجه به وجود صنایع و کارخانههای متعدد تولید کننده محصولات مواد غذایی و مسلمان بودن اغلب کشورهای همسایه و شباهت در ذائقه، شاخه بیسکوییت، شیرینی و شکلات صنایع غذایی در ایران، دورنمایی روشن داشته باشد، به ویژه آنکه صنایع غذایی در ایران این توان را دارند که تولید خود را افزایش داده و بازارهای کشورهای همسایه را هدف قرار دهند.

با این حال بررسیها نشان میدهد حل چالش تامین مواد اولیه و تغییر مداوم قوانین، نیازمند عزمی جدی است تا این مشکل از پیش روی تولیدکنندگان برداشته شود. افزایش مداوم بهای مواد اولیه و تغییر مداوم قوانین مربوط به صادرات و واردات، باعث شده است تا امکان برنامهریزی و پیشبینی از تولیدکنندگان گرفته شود. آنان نمیتوانند با تغییر مداوم قوانین و بخشنامهها هماهنگ شوند و این امر سرعت عمل آنان را تصمیمگیریها میگیرد.

صنعت بیسکوییت، شیرینی و شکلات، یک صنعت مهم تبدیلی است که میتواند مواد اولیه محصولات کشاورزی ایران را به مواد صنعت تبدیل کرده و ارزش افزوده آنها را بالا ببرد و بدین ترتیب، باعث کمک به کشاورزان و تولید کنندگان محصولات غذایی شود. حال باید دید در آینده پیش رو، چگونه دولت و با برقراری ارتباط موثر با تولیدکنندگان، واردکنندگان مواد اولیه و صادرکنندگان این محصولات، تصمیماتی اساسی برای حل مشکلات این صنعت خواهند گرفت.