ردپای ارز در ضعف صادراتی

شاخص کالاهای صادراتی متاثر از دو متغیر است: نرخ ارز و قیمتهای جهانی. نرخ ارز در مردادماه رشد 9/ 0 درصدی داشته، اما شاخص بهای صادراتی کمتر از این مقدار و به اندازه 4/ 0 درصد رشد داشته است. این نشان میدهد که افت قیمتهای جهانی به خصوص در محصولات پتروشیمی و معدنی مانع این شده تا شاخص به مقدار افزایش نرخ ارز صعود کند. از جهت دیگر، اگر نرخ ارز به شکل واقعی حرکت میکرد و فاصله نرخ ارز اسمی و واقعی کاهش مییافت، صادرکنندگان میتوانستند بهای بیشتری بابت کالاهای خود دریافت کنند. بررسی روند شاخص دلار و شاخص بهای صادراتی از ابتدای سال نشان میدهد که شاخص دلار در طول این 5 ماه حدود یک درصد رشد کرده است و همین رشد محدود، عاملی شده تا بهای کالاهای صادراتی در این بازه زمانی افت کند.

غلبه قیمتهای جهانی

گزارش شاخص بهای کالاهای صادراتی در پنجمین ماه سال از سوی بانک مرکزی منتشر شد. محاسبات این شاخص بر حسب ریال و برابری آن با نرخ ارز آزاد است. چرا که ارز حاصل از صادرات کالاها با نرخ بازار آزاد عرضه میشود. باید توجه داشت که در مردادماه نسبت به ماه قبلش، نرخ دلار به اندازه 9/ 0 درصد و نرخ یورو به مقدار 9/ 3 درصد افزایش یافت. این شاخص که بیانگر نوسانات قیمتی کالاهای صادراتی است، در مردادماه نسبت به تیرماه 4/ 0 درصد رشد داشته است. عدد رشد شاخص به رشد نرخ دلار در بازار نزدیکتر بوده است. هر چند قیمتهای جهانی کالاها نیز عامل دیگری هستند که روند قیمت کالاهای صادراتی را معین میکنند. رشد شاخص در مرداد در حالی اتفاق افتاده که در دو ماه قبلش شاخص با افت مواجه شده بود. خرداد و تیر این شاخص در سراشیبی نزول حرکت کرد. در حالی این افت رخ داده بود که شاخص دلار در مجموع این دو ماه صعود کرده بود.

بهطور کلی اگر به کل 5 ماه سپری شده در سالجاری بنگریم، نرخ دلار با رشد مواجه شده، اما شاخص صادراتی هنوز به رقم شاخص در ابتدای سال نرسیده است. درحالیکه در فروردینماه رقم شاخص 241 واحد گزارش شده بود، با گذشت 5 ماه و نوسانات مختلف، رقم شاخص در مرداد به 5/ 240 رسیده و همچنان در زیر سطح آغاز سال قرار دارد. میتوان این برداشت را کرد که زور کاهش قیمتهای جهانی بر افزایش نرخ دلار چربیده و باعث تنزل قیمت کالاهای صادراتی در سال شده است. شاید اگر نرخ دلار در کشور به شکل واقعی طی میشد و نرخ اسمی ارز از نرخ حقیقی آن فاصله نمیگرفت، کالاهای صادراتی از افت قیمتهای جهانی کمتر متضرر میشدند و نفع بیشتری عاید صادرکنندگان میشد. نرخ دلار در طول 5 ماه اول سال تنها یکدرصد رشد کرده است.

جبهه کاهشی شاخص

اگر در خرداد و تیر شاخص بهای کالاهای صادراتی افت کرده، میتوان دلیل اصلی آن را در نوسانات محصولات پتروشیمی جستوجو کرد. این گروه به تنهایی 46 درصد از وزن شاخص را به خود اختصاص میدهد و نوسانات آن تاثیر زیادی در شاخص کل دارد. شاخص محصولات پتروشیمی سه ماه متوالی است که در حال افت است. در حالی که در ماه دوم سال، رقم شاخص محصولات پتروشیمی درجه 2/ 223 را نشان میدهد، با افتهای متوالی در سه ماه این عدد در مرداد به 2/ 211 رسیده است، یعنی کاهش 5 درصدی در سه ماه. در نتیجه با توجه به وزن زیاد این گروه، نیروی کاهشی شدیدی برای افت شاخص کل وجود داشت. دو ماه نیز این نیروی کاهشی شدید توانست به کمک چند گروه دیگر، بر شاخص غلبه کند و آن را به زیر بکشد. اما این افت در ماه گذشته متوقف شد. باید این را هم در نظر گرفت که افت شاخص محصولات پتروشیمی نیز در مرداد به اندازه خرداد و تیر نبود. در واقع از شدت نیروی کاهشی در مرداد کاسته شده بود. نکته دیگر در مورد محصولات پتروشیمی اینکه سه ماه متوالی است که رشد بهای کالاهای صادراتی از رشد بهای محصولات پتروشیمی پیش افتاده است.

آخرین بار این اتفاق در زمستان 94 رخ داده بود. باید این توضیح را اضافه کرد که محصولات پتروشیمی بهعنوان یک گروه خاص در گزارش بانک مرکزی وجود دارند. شاخص بهای کالاهای صادراتی از میانگین بهای 15 گروه بهدست میآید. محصولات پتروشیمی در بین این 15 گروه پخش شده است. اما به علت درجه اهمیت محصولات پتروشیمی، بانک مرکزی تحت عنوان یک گروه اختصاصی، تغییرات این محصولات را نیز گزارش میکند. در بین گروههای 15 گانه، روند حرکتی گروه «محصولات صنایع شیمیایی و صنایع وابسته به آن» بسیار نزدیک به محصولات پتروشیمی است. این گروه 20 درصد از شاخص کل را تشکیل میدهد. رصد گروههای پروزن دیگر در تصویرپردازی شاخص کل کمککننده است. یکی از این گروهها، محصولات معدنی با وزن 31 درصد است. صادرکنندگان محصولات معدنی در سالجاری با افتوخیز چندانی در بازار مواجه نبودند. شاخص این محصولات که در فروردین 6/ 190 بود، در مرداد به 1/ 192 رسیده است که به معنی رشد کمتر از یک درصد در 5 ماه است. شاخص بهای محصولات معدنی در مردادماه با افت نیز روبهرو شد. در نتیجه محصولات معدنی جزو نیرویهای بالابرنده شاخص نبودند.

در محصولات معدنی نکته جالب اینجا است که در فروردینماه با رشدی قابلملاحظه نسبت به اسفند روبهرو شده بودند. سطحی که شاخص محصولات معدنی حول آن در سالجاری نوسان میکند، نسبت به مدت مشابه سال گذشته بسیار بیشتر است. تورم نقطه به نقطه این محصولات نیز همین نکته را نشان میدهد. در واقع از فروردین تا تیرماه سالجاری، تغییرات سالانه قیمت این محصولات همواره بالای 20درصد بوده تا اینکه در مرداد این عدد به 13درصد رسیده است. سومین گروه پروزن شاخص نیز در ماه گذشته با افت بهای محصولاتش مواجه شد. محصولات نباتی در شاخص کل سهم قابلتوجهی دارند. 4/ 10 درصد از وزن شاخص کل در اختیار این محصولات است. صادرات این گروه شامل محصولاتی مانند میوه، چای و قهوه میشود. افت قیمت محصولات گروه در مرداد موجب شد تا شاخص محصولات نباتی نزول 9/ 1 درصدی را تجربه کند. بهای میوههای صادراتی و چای و قهوه ایرانی در مرداد کاهش یافت و صادرکنندگان آنها ماه مناسبی را نگذراندند.

نیروهای بالابرنده

گروههای محصولات معدنی، صنایع شیمیایی و نباتی مجموعا تشکیل دهنده 60 درصد از شاخص هستند و هر سه نیز در ماه گذشته افت کردهاند. اما تمامی گروههای دیگر در مرداد با افزایش بها مواجه شدهاند. در واقع نیروی افزایشی40 درصد وزنی شاخص توانست بر نیروی کاهشی با وزن بیشتر چیره شود و در نهایت شاخص کل را به سمت بالا هل دهد. بیشترین افزایش مربوط به گروه کفش است. انواع کفشهای صادراتی در ایران در ماه گذشته با افزایش حدود 7 درصدی مواجه شدهاند. این افزایش باعث شد افزایش سالانه بهای این محصول صادراتی به 6/ 13 درصد برسد. تاثیر کفشهای صادراتی در شاخص کل کمتر از 5/ 0 درصد است. اما دو گروه پر وزن شاخص نیز در این ماه توانستند رشدی بیش از نرخ دلار ثبت کنند. محصولات پلاستیکی و مصنوعات آنها در ماه گزارش، رشد 2/ 2 درصدی را ثبت کردند.

وزن این گروه در شاخص کل 5/ 10 درصد است. فلزات و مصنوعات آنها نیز در بالابردن شاخص کل سهم بسزایی داشتند. طوری که شاخص این گروه نیز هم اندازه محصولات پلاستیکی در ماه گذشته رشد کرد. در این گروه کالاهایی مانند آهن، فولاد، مس و آلومینیوم وجود دارند. تاثیر آنها در محاسبه شاخص کل نزدیک به 10درصد است. بیشترین تاثیر را در رشد شاخص این گروه، مس داشته است. مس صادراتی از ایران در مردادماه با افزایش قیمت 3/ 9 درصدی مواجه شده که بیشتر ناشی از افزایش قیمت جهانی این کالا است. بهای انواع آهن، چدن و فولاد نیز در ماه گذشته 6/ 2 درصد رشد کرد.بهای محصولات 9 گروه دیگر نیز در مردادماه در شیب افزایشی حرکت کرد. میزان افزایش در تمامی گروهها بیشتر از نرخ دلار بود. محصولات حیوانی، چربیها و روغنها، محصولات صنایع غذایی، پوست و چرم، چوب، مواد نسجی، مصنوعات سنگی، ماشینآلات مکانیکی و وسایل نقلیه زمینی گروههای دیگر را تشکیل میدهند.