مفهومی که بر مولفه‌های عموما غیراقتصادی همچون حکمرانی، مسائل زیست‌محیطی و موضوعات اجتماعی اشاره دارد و حال با توجه به عضویت سازمان بورس و اوراق بهادار در فدراسیون بورسهای جهانی به نظر می‌رسد پیاده‌سازی شاخص پایداری در بازار سرمایه ایران نیز به یکی از ضرورت‌های غیرقابل انکار تبدیل شده است.
امروزه به دلیل گسترش فعالیت‌های اقتصادی، توسعه بازارهای مالی و رونق سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه به خصوص بورس اوراق بهادار توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، مهم‌ترین ابزار برای اتخاذ تصمیمات درست و کسب منفعت مورد انتظار و استفاده بهینه و مطلوب از امکانات مالی؛ دسترسی به اطلاعات درست، به موقع و همچنین تحلیل دقیق و واقع‌بینانه این اطلاعات است. از این رو سرمایه‌گذاران و سهامداران درخصوص خرید سهام نیاز به بررسی و پیش‌بینی ارزش سهام شرکت‌ها در سال‌های آتی دارند و بدیهی است که تعیین این ارزش، منوط به پیش‌بینی قدرت سودآوری شرکت‌ها و پایداری و ثبات آن در آینده است. این در حالی است که سودهای گزارش شده در صورت‌های مالی و گزارش‌های مالی به دلیل استفاده از حسابداری تعهدی و وجود قضاوت‌ها و ارزیابی‌های شخصی، نمی‌تواند به‌طور مناسب منعکس‌کننده قدرت موسسات در ایجاد جریان‌های نقدی مطلوب باشد.
مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در دهه اخیر به سرمشقی غالب و چارچوبی برای اداره شرکت‌ها تبدیل شده است به‌طوری که شرکت‌های بزرگ و معتبر جهانی، مسوولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزئی از استراتژی شرکتی خود می‌بینند. بر این اساس این مفهوم موضوعی است که هم‌اکنون در کشورهای توسعه یافته به شدت از سوی تمامی بازیگران همچون حکومت‌ها، شرکت‌ها، جامعه مدنی، سازمان‌های بین‌المللی و مراکز علمی دنبال می‌شود و شرکت‌ها مسوولیت اجتماعی شرکتی را نوعی استراتژی تجاری می‌بینند که باعث می‌شود در فضای به شدت رقابتی، بر اعتبارشان افزوده شود و سهام شان در بازار فزونی گیرد. به عبارتی دیگر می‌توان اذعان کرد از آنجاکه فرآیند جهانی شدن قدرت شرکت‌ها را افزایش داده و آنها را با افزایش فشار از طرف جامعه برای برخورداری از یک نگرش وسیع‌تر به اهداف و فعالیت‌هایشان در ابعاد اجتماعی و محیطی مواجه کرده است، فشار برای رفتار مسوولانه‌تر واحدهای تجاری به یک معمای جدید برای تصمیم‌سازی شرکت‌ها در مقایسه با روش متداول یعنی نگرش و تصمیم‌گیری بر اساس مبناهای صرفا اقتصادی در راستای حداکثر‌سازی سود و ارزش تبدیل شده است.
موضوعی که فدراسیون بورسهای جهانی (WFE) را ترغیب کرد تا از سال 2015 با ارائه مفهومی جدید تحت عنوان «پایداری در بازارهای سرمایه» به دنبال ارائه تکالیف و توصیه‌های جدید اجرایی و نظارتی به بورسهای عضو خود باشد. بر این اساس اخیرا دومین گزارش نظرسنجی سالانه شاخص پایداری (زیست محیطی، اجتماعی و راهبردی) توسط دبیرخانه فدراسیون جهانی بورس‌ها منتشر شد که در آن بیش از 90 درصد از پاسخ‌دهندگان که اعضای WFE هستند، اعلام کردند که برنامه‌ای را برای رعایت اصول شاخص پایداری با تمرکز بر آموزش ناشران و سرمایه‌گذاران تدارک دیده و به اجرا در آورده‌اند. در عین حال تقریبا تمامی پاسخ‌دهندگان معتقدند نظارت بلندمدت بر رعایت الزامات این شاخص در میان شرکت‌های پذیرش شده بورسی ضروری است و موجب توسعه بیشتر آن خواهد شد. به گفته مدیر عامل فدراسیون جهانی بورس‌ها توجه ویژه بورس‌ها به مباحث پایداری و سرمایه‌گذاری مسوولانه از نکات برجسته نتایج حاصل از این نظرسنجی است. بورسهای عضو WFE در حال حاضر فعالانه به ترغیب شاخص‌های سلامت بلندمدت و توسعه بازارها می‌پردازند و به نقش مهم خود در تامین مالی یک اقتصاد واقعی و پایدار واقف هستند.
لزوم پیاده‌سازی شاخص پایداری در بازار سهام ایران
مهدی ذوالفقاری، پژوهشگر واحد تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار در این خصوص به «دنیای اقتصاد» گفت: مفهوم پایداری در بازارهای سرمایه بر مولفه‌های عموما غیراقتصادی و مفاهیمی فراتر از سازوکارهای اجرایی در بازارهای سرمایه اشاره دارد و آن مفاهیمی نظیر حکمرانی، مسائل زیست‌محیطی و موضوعات اجتماعی است. وی افزود: اهمیت این موضوع آنچنان است که از سال 2015 فدراسیون بورسهای جهانی (WFE) با ارائه مفهومی جدید تحت عنوان «پایداری در بازارهای سرمایه» به دنبال ارائه تکالیف جدید اجرایی و نظارتی به بورسهای عضو خود بوده است. به اعتقاد این نهاد بین‌المللی در صورت بهبود و تقویت عناصر این مولفه‌های فرابازاری، پایداری بازارهای مالی در بلندمدت باثبات خواهد بود و این بازارها اثرات جزئی و موقتی از شوک‌های خارجی می‌بینند، زیرا اصول پایه‌ای که این بازارها بر آن بنا شده‌اند (مولفه‌های فرابازاری)، بنیاد بازارهای مالی را در مواجهه با اثرات و شوک‌های خارجی حفظ می‌کند.
این پژوهشگر بازارهای مالی ادامه داد: براساس مفاهیم ارائه شده تحت عنوان پایداری در بازارهای سرمایه، فدراسیون بورسهای جهانی به بورس‌ها توصیه و بعضا تکلیف کرده است تا همکاری برای تقویت مولفه‌های پایداری از طریق پیاده‌سازی قوانین جدید را در سازوکار بازارهای مالی خود جای دهند. در عین حال این نهاد بین‌المللی از اعضای خود می‌خواهد به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس‌ها در شفاف‌سازی و تهیه گزارش‌های مربوط به مولفه‌های پایداری یاری رسانند. به گفته ذوالفقاری، از سال 2015 یکی از نهادهای زیرمجموعه فدراسیون بورسهای جهانی (کارگروه پایداری) با طراحی شاخص مفهومی تحت عنوان «پایداری بازار سرمایه» به بررسی مولفه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی در بازارهای سرمایه کشورهای عضو با تاکید بر خلق ابزارهای مالی جدید (نظیر اوراق قرضه سبز)، توسعه شاخص (تدوین شاخص‌های کمی پایداری) و روش‌های تحریک توسعه اقتصادی می‌پردازد. موضوعی که با توجه به عضویت سازمان بورس و اوراق بهادار در فدراسیون بورسهای جهانی، پیاده‌سازی شاخص پایداری در بازار سرمایه ایران را به یکی از ضرورت‌هایی تبدیل کرده که لازم است مقامات ناظر بازار سرمایه به دنبال آن باشند.
وی در ادامه به معرفی شاخص پایداری پرداخته و اظهار کرد: شاخص پایداری از سه مولفه اصلی حکمرانی، زیست‌محیطی و اجتماعی تشکیل می‌شود که هر یک از این مولفه‌ها نیز از عناصری تشکیل می‌شوند. بر این اساس مولفه حکمرانی شامل زنجیره تامین، اخلاق، مبارزه با فساد، مدیریت ریسک، ترکیب هیات مدیره و پاداش بوده و مولفه اجتماعی نیز حقوق بشر، سلامت و ایمنی و استانداردهای کار را شامل می‌شود. در کنار این دو مورد، مولفه زیست‌محیطی نیز عناصری همچون مصارف آب و تجدید چرخه، انرژی و تغییرات آب و هوایی، آلودگی (آب، هوا و زباله) را در خود جای داده است. ذوالفقاری با بررسی عناصر شاخص مفهومی پایداری اضافه کرد: برخی از این عناصر به ویژه عناصر مربوط به مولفه حکمرانی نظیر مدیریت ریسک، ترکیب هیات مدیره و پاداش؛ در قوانین و استانداردهای حاکمیت شرکتی پدیدار می‌شوند.
با این وجود اکثر عناصر مورد اشاره با وجود اهمیت قابل توجه در بعد ملی و سازمانی، در گزارش‌های منتشر شده از سوی شرکت‌ها (که صرفا گزارش‌های مالی است) مورد غفلت قرار گرفته‌اند و شاید به همین علت است که مفهوم شاخص پایداری توصیه شده از سوی فدراسیون بورسهای جهانی مورد تاکید قرار گرفته است. وی تصریح کرد: به اعتقاد طراحان این شاخص، نقش اصلی شاخص‌های پایداری برای بورس‌ها، تقویت الزامات افشاگری شرکت‌های پذیرفته شده در مولفه‌های سه‌گانه زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی (ESG) است. این پژوهشگر واحد تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار به انتشار دومین گزارش سالانه فدراسیون بورسهای جهانی اشاره کرد و گفت: ساختار این گزارش از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌های تکمیل شده از سوی بورسهای عضو گردآوری و پالایش شده و بیانگر بهبود مولفه‌های پایداری بازارهای سرمایه کشورهای عضو است. به گفته ذوالفقاری از مهم‌ترین یافته‌های دومین گزارش سالانه فدراسیون بورسهای جهانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بیش از 90 درصد بورس‌ها حداقل یک طرح توسعه پایدار درخصوص آموزش ناشر و سرمایه‌گذار را دنبال می‌کنند، نزدیک به 100 درصد بورس‌ها معتقدند که بورس‌ها باید بر پایداری بلندمدت شرکت‌های پذیرفته شده خود نظارت داشته باشند و به‌طور فعالانه آنها را در توسعه بهتر معیارهای زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی (ESG) در گزارش‌های خود یاری رسانند، 67 درصد بورس‌ها معتقدند که الزامات گزارشگری ESG شرکت‌ها تاثیر منفی بر کسب و کار آنها می‌گذارد.
این در حالی است که 33 درصد بورس‌ها بر تاثیر مثبت این الزامات بر کسب و کار شرکت‌ها تاکید دارند، بیش از 85 درصد بورس‌ها عنوان می‌کنند که افشای مولفه‌های ESG در گزارش‌های شرکت‌ها باید اجباری شود، بیشترین عناصر مولفه‌های ESG که در بورس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ترکیب هیات مدیره و پاداش و مدیریت ریسک است. در سال جاری بیش از 50 درصد بورس‌ها، گزارش‌های مربوط به مولفه‌های شاخص‌های پایداری را بر اساس چارچوب‌های داخلی (و برخی بین‌المللی) منتشر کرده‌اند، نزدیک به یک‌سوم اعضا، با طراحی شاخص پایداری به بررسی روند و گزارشگری این شاخص طی سال‌های اخیر پرداختند، از مهم‌ترین دلایل (منافع) ارائه مولفه‌های پایداری (ESG) در گزارش‌های شرکت‌ها می‌توان به بهبود شهرت، افزایش فرصت‌های کسب و کار، تمایل سهامداران و الزامات بورس اشاره کرد. ذوالفقاری همچنین مهم‌ترین موانع محدودکننده پیگیری طرح‌های پایداری را نگرانی درخصوص عدم توانایی در اجرای طرح، تقاضای ناکافی و طیف گسترده فعالیت‌های بورس‌ها عنوان کرد که بازارهای مالی را از مشارکت دقیق در این طرح‌ها باز می‌دارد.
دنیای اقتصاد