نرخ گذاری خوراک گاز پتروشیمی‌ها مسأله‌ای است که سال‌های سال است چالش برانگیز شده است به طوریکه همیشه یک سمت ماجرا از این قیمت‌ها ناراضی بوده و هستند. اواخر خرداد ماه بود که وزیر اقتصاد از افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها سخن به میان آورد اما واکنش‌های عجیب و غریب پتروشیمی‌ها منجر به تکذیب این موضوع شد. تکذیبه ای که اعتبار آن کمتر از یک ماه بود و مصوبه افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به دولت ابلاغ شد.
ورشکستگی متانولی ها با نرخ ۷ هزار تومانی خوراک
با اعلام افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و صنایع گمانه زنی‌های قیمت ۷ هزار تومانی در فضای مجازی وجود داشت اما وزیر اقتصاد، احسان خاندوزی در حاشیه هیئت دولت با تأیید این قیمت به گمانه زنی‌ها پایان داد و گفت: این مسئله در سال ۱۴۰۲ چند نوبت در هیأت دولت مطرح شده یک نوبت همین پیشنهاد ۷ هزار تومان برای سقف قیمتی در زمانی که آقای میرکاظمی هنوز مسئولیت سازمان برنامه و بودجه را داشتند مطرح شد که جمع بندی نشد مجدد در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ در هیأت این پیشنهاد و عوارض و پیامدهایی که دارد مطرح و بررسی و بعد موکول شد به کارگروهی با مسئولیت سازمان برنامه و سایر دستگاه‌ها در نهایت نتیجه کارگروه در اواخر خرداد مجدد به هیأت دولت اعلام شد.
افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها مخالفانی دارد اما این بار تنها مخالفان این افزایش قیمت پتروشیمی‌ها نیستند بلکه برخی از کارشناسان نیز نسبت به این افزایش واکنش نشان داده اند گفته اند نرخ ۷ هزار تومانی خوراک گاز پتروشیمی‌ها منجر به ورشکستگی پتروشیمی‌ها می‌شود.
با این حال وزیر اقتصاد اخیراً اعلام کرده است در جلسه هیئت دولت، نشستی با حضور نمایندگان شرکتهای پتروشیمی برگزار شد و نظر مسئولان شرکتهای پتروشیمی اخذ شد و پس از ان این نرخ اطلاع رسانی شد هرچند که وظیفه اطلاع رسانی بر عهده وزارت نفت است.
همانطور که گفته شد برخی از کارشناسان معتقدند قیمت گذاری ۷ هزار تومانی نرخ خوراک گاز پتروشیمی‌ها منجر به ورشکستی شرکتهای متانولی ها می‌شود. در همین رابطه رشید قانعی مدیر عامل پترول هم در صفحه مجازی خود به آن واکنش نشان داده و نوشته است پتروشیمی‌ها یا محصولات خود را با پایه دلار ۲۸۵۰۰ تومانی در بورس کالا می‌فروشند یا با دلار حدوداً ۳۸ هزار تومانی سامانه سنا، صادرات می‌کنند.حتی اگر مسئولان کشور عزیزمان بخواهند خوراک گاز پتروشیمی‌ها را از همه کشورهای همسایه مانند قطر ۹ سنت امارات ۷ سنت عربستان ۶.۵ سنت، گران‌تر و با نرخ ۱۵ سِنت بفروشند، چه با احتساب دلار ۳۸۰۰۰ تومانی و چه ۲۸۵۰۰ تومانی، مبلغ ۷,۰۰۰ تومان نمی‌شود.
عزت الله اکبری تالارپشتی در این زمینه به مهر می‌گوید: انجمن کارفرمایان پتروشیمی به ویژه پتروشیمی‌های تولید کننده متانول - در نامه‌ای که روز گذشته به کمیسیون صنایع ارجاع شده است - نسبت به افزایش قیمت خوراک معترض بودند. در نامه این انجمن تصریح شده است که افزایش قیمت خوراک متانول می‌تواند عاملی برای افزایش قیمت تولید باشد چرا که اکنون قیمت خوراک ۷ هزار تومانی با احتساب عوارض به ۸۵۰۰ توأمان و سوخت نیز از ۳ هزار تومان به ۵ هزار تومان رسیده است.
رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: صاحبان این صنایع می‌گویند در هر تن متانول تولیدی باید عملاً ۶۵ الی ۱۰۰ دلار، مازاد تولید پرداخت کنند و ادامه این افزایش قیمت‌ها تولیدکنندگان را با مشکل جدی مواجه خواهد کرد.
همچنین محمدرضا پور ابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در واکنش به این موضوع می‌گوید: تصمیم اخیر دولت درباره تعیین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها دارای اشکالات اساسی است و کمیسیون اقتصادی مجلس در نامه‌ای به رئیس جمهور، خواستار بازنگری در این تصمیم شده است. وقتی قصد ایجاد منابع را در حوزه‌ای داریم، باید هزینه‌های این اقدام در بخش‌های دیگر بررسی شود، آثار تصمیم غیرکارشناسی درباره نرخ خوراک بر بازار سرمایه مشهود است و این در حالی است که اکنون ۴۰ درصد از ذی‌نفعان بخش پتروشیمی و پالایشگاهی، سهامداران عدالت و توده مردم و همچنین صندوق‌های بازنشستگی هستند که با این روند درآمدهایشان تحقق نمی‌یابد.
متین دیداری، رئیس کارگروه متانول ایران نیز در واکنش به این موضوع گفت: نرخ خوراک پتروشیمی در ایران مناسب نیست ما تلاش کردیم فرمول آن تغییر و از تک نرخی بودن خارج شده و تابعی از نرخ بین المللی باشد.
به گفته دیداری وزارت نفت مکلف است نرخ خوراک پتروشیمی را به گونه‌ای تعیین کند که قابلیت رقابت پذیری داشته باشد به گونه‌ای که برای سرمایه گذار هم ایجاد انگیزه کند.
رئیس کارگروه متانول ایران اضافه می‌کند: وابسته بودن نرخ خوراک به بودجه اشتباه است زیرا میزان مصرف گاز متانولی های در مدار تولید کشور ۳.۵ درصد و حداکثر ۴ درصد کل گاز کشور است و ظرفیت عملیات تولید این بخش ۹ میلیون تن در سال است، شرکتهای متانولی ۲.۵ تا میلیون دلار ارزآوری داشته اند و این دور از عدالت است که افزایش نرخ خوراک به این بخش تحمیل شود.
وی ادامه داد: با نرخ‌های جدید گاز و خوراک، واحدهای متانولی سه ماهه نخست امسال زیان ده می‌شوند و نمی‌توان ادامه فعالیت داد، بنابراین انتظار منطقی از مجلس و دولت این است که نسبت به این مصوبه‌ای که کارشناسی نشده و یا توسط افراد آگاه، مورد کارشناسی قرار نگرفته، بازنگری کنند.
دیداری افزود: نرخ گذاری دستوری و تثبیتی طبق تمام تجربیات گذشته، منجر به شکست می‌شود و این نرخ گذاری دستوری باید با نرخ گذاری فرمولی جایگزین شود.
ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان متانول در جهان
طبق آمار و ارقام ارائه شده هم‌اکنون سالانه ۱۱۷ میلیون تن متانول در دنیا تولید می‌شود که ۶۶ درصد آن به مصرف داخلی کشورهای تولیدکننده می‌رسد و ۳۴ درصد به تجارت جهانی اختصاص پیدا می‌کند که در این میان می‌توان خاورمیانه بزرگترین صادرکننده متانول دنیا دانست چرا که از ۱۸.۱ میلیون تن تولید در سال ۱۷.۸ میلیون تن آن صادر می‌شود. همچنین کشورهای آسیای شمال شرقی شامل چین، کره و ژاپن و تایوان سالانه ۶۷ میلیون تن تولید و ۱۷.۶ میلیون تن واردات دارند.
سال گذشته هم حمید حسینی عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکننده‌های فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی درباره آمار صادرات فرآورده‌های نفتی امسال گفته بود: در ۹ ماه امسال، بالاترین حجم صادرات مربوط به متانول با ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده که بخش عمده آن در نیمه نخست انجام شده و ارزآوری یک میلیارد و ۸۷۰ میلیون دلاری برای کشور به همراه داشته است. این به معنای آن هست که ایران سهم عظیمی از صادرات متانول در جهان را به خود اختصاص داده است. شاید حجم بالای تولید متانول ایران موجب شده است تا در برخی از برهه‌ها قیمت متانول به صورت هیجانی تحت تأثیر قرار بگیرد و بازار ایران بر قیمت جهانی نفت تأثیر گذار باشد.
بی توجهی به زنجیره ارزش متانول به علت ارزانی خوراک
خام‌فروشی، عدم فرآوری محصولات، عدم استفاده از تکنولوژی‌های نوین و سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین شیوه مدیریت سوخت و یارانه پنهان انرژی علت اصلی عدم توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی است چرا که برهه از زمان زنگنه رؤیای ساخت واحدهای پی دی اچ و تولید پلیمر به جای متانول را در سر داشت که با اتمام دولت و واگذاری وزارت نفت به دولت بعد عملاً ناکام و در حد حرف باقی ماند. چرا که قیمت ارزان گاز در کشور ما باعث می‌شود که تولید کنندگان متانول رغبتی برای روی آوردن به سایر محصولات نداشته باشند بدون آنکه در نظر بگیرند در حال خام فروشی هستند و می‌توانند محصول خود را به مواد پلیمری که مورد نیاز است تبدیل کنند.
خوراک رانتی که در اختیار پتروشیمی‌های گازی است
اگرچه متانولی ها سال‌های زیادی است خام فروشی را در پیش گرفته اند، اما برخی از کارشناسان برای آنها فاکتور جدیدی به نام نیمه خام فروشی در نظر گرفته اند. به گفته کارشناسان امر دولت با اعمال سقف ۵ هزار تومانی بر نرخ خوراک پتروشیمی در سال ۱۴۰۱ و تثبیت قیمت نرخ خوراک بر یک عدد ثابت ریالی و حذف فرمول نرخ خوراک پتروشیمی‌ها موجب افزایش رانت خوراک پتروشیمی‌ها و خام فروشی شد.
هادی بیگی نژاد نماینده مجلس یازدهم بر این موضوع صحه می‌گذارد و می‌گوید: افزایش قیمت خوراک پتروشیمی‌ها و صنایع از سوی دولت اقدامی صحیح و در خور توجه است، زیرا قیمت خوراک گاز فرمولی دارد که باید آن را رعایت کنند، اگر خارج از آن فرمول باشد اشتباه کردند اما به نظر می‌رسد این فرمول رعایت شده باشد.
به گفته این نماینده مجلس اگر گاز را با قیمت گذاری صحیح به صنایع و پتروشیمی‌ها ارائه نشود اصطلاحاً رانت خوراک است و چنین وضعیتی تا چه زمانی ادامه دارد؟ باید در نظر گرفت که این قیمت گذاری در دنیا چگونه است تعیین قیمت خوراک هم باید دارای منطق باشد چرا که پتروشیمی‌ها همیشه از قیمت خوراک گلایه مندند که صحیح نیست.
بیگی نژاد توضیح داد: پتروشیمی‌ها محصولی را تولید می‌کنند که از قیمت ماده اولیه ان کمتر است این سوال وجود دارد که چنین اقدامی صحیح است؟ ماده‌ای که ارزش بالاتری دارد را با قیمت کمتری تولید کرده و ادعا کنند که قیمت تمام شده آن زیاد است.
وی ادامه داد: پتروشیمی‌ها باید با مسئولان دولتی و غیر دولتی نظیر مجلس جلساتی برگزار کنند و برای این موضوع به یک جمع بندی برسند.
به گفته این نماینده مجلس می‌خواهند رانت خوراک دریافت کنند این وضعیت تا چه زمانی ادامه دارد؟ در حالی که چنین اقداماتی به ضرر کشور است. اکنون در حال برطرف کردن نیاز آنها هستیم ولی نباید همیشه منتظر دریافت رانت از سوی دولت باشد.
قیمت‌گذاری خوراک بر مبنای منطقه باشد
این موضوع به حدی چالش برانگیز شده است که وزیر اقتصاد طی روزهای گذشته در واکنش به بالا بودن نرخ خوراک پتروشیمی‌ها در حاشیه هیأت دولت گفت: بخش‌هایی از دولت همچنان اصرار دارند که فرمول به جای نرخ ثابت مثل سنوات سابق در دستور کار قرار گیرد تا با نوسانات شاهد انعطاف پذیری این بخش باشیم؛ بنابراین پیشنهادی از طرف وزارت اقتصاد برای فرمول قیمت گذاری خوراک در کمیسیون اقتصادی دولت مطرح شده و پس از ارائه در صحن دولت در مورد آن تصمیم گیری می‌شود.
گفته می‌شود افزایش نرخ خوراک متانولی ها را ورشکسته می‌کند، شاید به همین دلیل است فرمول نرخ گذاری جدیدی را پیشنهاد می‌دهند شاید برای همین است که عده می‌گویند اگر بناست قیمت گذاری جدیدی صورت بگیرد، با توجه به پایین بودن نرخ انرژی در کشور و جلوگیری از تعطیلی پتروشیمی‌ها قیمت گذاری بر مبنای قیمت منطقه برای در نظر گرفته شود.
به عقیده بسیاری از کارشناسان، تعیین نرخ ثابت برای خوراک پتروشیمی‌ها در شرایطی که قیمت آن هر روز تحت تأثیر واقعیت‌های بازار و نرخ ارز تغییر می‌کند، منطقی نیست. به عقیده این افراد، هر نرخ ثابتی که برای خوراک پتروشیمی‌ها مشخص شود، در نهایت به نفع این شرکت‌ها و به ضرر درآمدهای پایدار کشور است. چرا که همواره صنایع به دنبال نرخ خوراک ارزان و فروش دلاری محصولات خود هستند تا سودآوری خود را افزایش داده اما قیمت خوراک مصرفی تغییری نکند.
حالا باید دید این بازی که در یکسو دولت و در سوی دیگر پتروشیمی‌ها قرار دارند کدام یک از موضع خود کوتاه می آیند و زمین بازی را به دیگری واگذار می‌کنند.
مهر