کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در گزارش جدید خود با عنوان «گزارش سرمایه‌گذاری در جهان» ضمن تایید گزارش فایننشال تایمز، از چشم‌انداز مثبت جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران بر اثر رفع تحریمها خبر داد اما در عین حال اعلام کرد که جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در کل (پروژه‌های نو و پروژه‌های قدیمی) در سال 2015 برای سومین سال متوالی کاهش یافته و به 2 میلیارد دلار رسیده است.
در گزارش جدید آنکتاد امضای برجام و رفع تحریمها به‌عنوان عاملی مثبت در افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای ایران خوانده شده و آمده است که این موقعیت این امکان را فراهم می‌آورد که شرکت‌ها و اشخاص در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کنند. همچنین در این گزارش آمده است که سرمایه‌گذاری‌های ایران در سایر کشورها از رقم 89 میلیون دلار در سال 2014 به رقم 139 میلیون دلار در سال 2015 افزایش یافته است. آنکتاد درباره دلایل این افزایش با اشاره به لغو تحریمها افزود که ایران در دوران پساتحریم به دارایی‌های بلوکه شده خود که بیش از 50 میلیارد دلار برآورد می‌شود، دسترسی می‌یابد و علاوه بر آن، افزایش درآمدهای نفتی ایران به این کشور کمک می‌کند که سرمایه‌گذاری‌های خود را در خارج از مرزها افزایش دهد.
جذب سرمایه در پروژه‌های نو؛ معیاری بهتر
بخشی دیگر از این گزارش، موید همان نکته‌ای است که مرکز «اف‌دی‌آی مارکتز» یک روز پیش منتشر کرده بود. آنکتاد نوشته است که اگر جذب سرمایه‌های خارجی در پروژه‌های نو موسوم به «پروژه‌های سبز» را که به معنای حوزه‌های جدید و بی‌سابقه در سرمایه‌گذاری است ملاک قرار دهیم، برخی از کشورها همچون ایران، پاکستان و بوتان عملکرد خوبی در آن نشان داده‌اند. این در حالی است که در کل جهان آمار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نو روندی کاهشی داشته است. در ضمن رقم جذب سرمایه در پروژه‌های نو نسبت به پروژه‌های قدیمی (موسوم به پروژه‌های قهوه‌ای) معیار بهتری برای درک وضعیت کشورهای در حال توسعه است، چون این نوع از پروژه‌ها سرمایه‌ها را جذب بخش‌های زیرساختی همچون راه‌آهن، هواپیمایی، کشتیرانی و... می‌کنند که نوید آینده‌ای بهتر را برای اقتصاد این کشورها می‌دهد.
بر این اساس، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (در مجموع پروژه‌های نو و کهنه) در ایران در سال 2012 افزایش یافته و از رقم 4 میلیارد و 277 میلیون دلار در 2011، به رقم 4 میلیارد و 662 میلیون دلار رسیده بود اما از آن سال به بعد برای سه سال متوالی روندی کاهشی داشته به‌طوری که در سال 2013، 3 میلیارد و 50 میلیون دلار سرمایه خارجی به ایران جذب شده و این رقم در سال 2014 به 2 میلیارد و 105 میلیون دلار رسیده است. آنکتاد برآورد می‌کند در سال 2015، مبلغ 2 میلیارد و 50 میلیون دلار سرمایه جذب ایران شده است.
آنکتاد همچنین اعلام کرده است در سال 2015 مبلغ 2 میلیارد و 473 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های نو ایران انجام شده و این در حالی است که این رقم در سال پیش از آن تنها یک‌میلیارد و 671 میلیون دلار بوده است. بر این اساس، تعداد پروژه‌های نو که ایران در سال 2015 در سایر کشورها سرمایه‌گذاری کرده به 10 پروژه رسید که این تعداد در سال پیش از آن تنها 4 مورد بوده است. از سوی دیگر تعداد پروژه‌های نو در ایران که توانسته‌اند سرمایه‌های خارجی را جذب کنند در سال 2015 به 9 مورد رسید که این تعداد در سال پیش از آن 8 و در سال 2013 تنها 3 مورد بوده است. تعداد این پروژه‌ها در سال 2012 نیز صفر بوده است.
وضعیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان
آنکتاد در گزارش سرمایه‌گذاری جهانی خود پیش‌بینی کرده است که سرمایه‌گذاری‌های فرامرزی بلندمدت در کارخانه‌ها و دیگر پروژه‌ها در سراسر جهان طی سال جاری 10 تا 15 درصد کاهش خواهد یافت، زیرا به دلیل نااطمینانی‌های سیاسی شرکت‌ها تصمیم‌گیری درمورد سرمایه‌گذاری را به تعویق می‌اندازند.
براساس این گزارش، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در سال گذشته میلادی به رکورد 8/ 1 تریلیون دلار رسیده که بالاترین سطح از زمان بحران مالی 2008 به شمار می‌رود. این خبر خوشی برای اقتصاد جهانی است که دچار کندی رشد شده است و این کندی رشد موجب نگرانی سیاست‌گذاران شده است. اما اقتصاددانان آنکتاد هشدار می‌دهند چشم‌انداز سال جاری تیره و تار است. آنها کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را پیش‌بینی می‌کنند که منعکس‌کننده شکنندگی اقتصاد جهانی است. ارزش ادغام‌ها و خریدهای فرامرزی در چهار ماه نخست امسال 21 درصد کاهش یافته و ارزش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نو 5/ 3 درصد افت کرده است.
این تغییر به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته شدید بوده است. در سال 2015 کشورهای توسعه یافته سال خوبی را پشت‌سر گذاشتند به‌طوری که دو برابر شدن جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریکا، اروپا و دیگر اقتصادهای پیشرفته موجب شد این کشورها 55 درصد از جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را به خود اختصاص دهند. اما براساس آمار آنکتاد در چهار ماه نخست امسال ارزش پروژه‌های نو در اقتصادهای پیشرفته 4/ 23 درصد کاهش یافته و فعالیت ادغام‌ها و خریدهای فرامرزی این اقتصادها با کاهش 6/ 18 درصدی رو به رو شده است.
براساس گزارش آنکتاد این ارقام نشان‌دهنده احساس نااطمینانی در مورد اقتصاد جهانی است و این احساس از تردیدهای سیاسی در مورد مسائلی از همه‌پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا گرفته تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و انتخابات سراسری سال آینده در فرانسه و آلمان ناشی می‌شود. جیمز ژان، رئیس بخش سرمایه‌گذاری آنکتاد، می‌گوید: «احیای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان ناهموار خواهد بود. سطح نااطمینانی‌ها بسیار بالا است. به‌جز نیمه دوم امسال که برخی قراردادهای بزرگ منعقد خواهند شد، رشد چندانی را برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2016 پیش‌بینی نمی‌کنیم.»
آنکتاد در گزارش خود پیش‌بینی می‌کند جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2017 دوباره به‌طور ملایم رشد خواهد کرد، اما تا سال 2018 از سطح رکورد 8/ 1 تریلیون دلاری ثبت شده در سال گذشته عبور نخواهد کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند حتی آمار فصلی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ممکن است ناپایدار باشند.
جدیدترین آمار نشان می‌دهد بسیاری از الگوهایی که موجب رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شدند، به بوته آزمایش گذاشته می‌شوند یا حتی درحال معکوس شدن هستند. برای مثال، جذب سرمایه مستقیم خارجی در آمریکا طی سال گذشته رکورد شکست و به رقم 348 میلیارد دلار رسید. اما در فصل نخست سال 2016، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آمریکا نسبت به مدت مشابه سال گذشته 62 درصد کاهش یافته و به 76 میلیارد دلار رسیده است. جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین طی پنج ماه نخست امسال 4 درصد افزایش یافته و به 2/ 54 میلیارد دلار رسیده است. اما جریان سرمایه‌گذاری خارجی توسط چین که یکی از منابع حیاتی برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان محسوب می‌شود، از 2 میلیارد دلار در فصل نخست 2015 به منفی 355 میلیون دلار رسیده است.
گزارش آنکتاد نشان می‌دهد در چهار ماه نخست 2016 ارزش قراردادهای منعقد شده ادغام‌ها و خریدهای فرامرزی 254 میلیارد دلار بود که نسبت به 321 میلیارد در همین دوره در سال 2015، 21 درصد کاهش یافته است. این کاهش در همه مناطق و گروه‌بندی‌های اقتصادی دیده می‌شود به‌طوری که برای اقتصادهای درحال توسعه 43 درصد تنزل داشته است. همچنین، ارزش پروژه‌های نو در سراسر جهان طی فصل نخست امسال تا 4 درصد افت کرده و به 183 میلیارد دلار رسیده است. این رقم جهانی از دو روند کاملا متفاوت در اقتصادهای درحال توسعه و توسعه‌یافته حاصل شده است. ارزش سرمایه‌گذاری‌های نو در اقتصادهای درحال توسعه حدود 12 درصد افزایش یافته و به 125 میلیارد دلار در فصل نخست امسال رسیده است، اما در اقتصادهای توسعه‌یافته ارزش پروژه‌های نو با کاهش 23 درصدی روبه‌رو شده و به 7/ 52 میلیارد دلار رسیده است.
براساس گزارش آنکتاد عربستان سعودی در سال 2015، 8 میلیارد و 141 میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده است که نسبت به سال قبل از آن رشد داشته است. سرمایه‌گذاری خارجی توسط عربستان در سال گذشته 5 میلیارد و 520 میلیون دلار بوده است. ترکیه در سال 2015 توانست مبلغ 16 میلیارد و 508 میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند و در این سال 4 میلیارد و 778 میلیون دلار در دیگر کشورها سرمایه‌گذاری کرد. ترکیه در سال 2014 مبلغ 12 میلیارد و 134 میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده بود.
آمار آنکتاد نشان می‌دهد امارات در سال 2015 مبلغ 10 میلیارد و 976 میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده است که نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است. این کشور در سال 2015 مبلغ 9 میلیارد و 264 میلیون دلار در دیگر کشورها سرمایه‌گذاری کرده است. پاکستان نیز در سال 2015 توانسته است مبلغ 865 میلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند، این در شرایطی است که این کشور در سال 2014 مبلغ یک میلیارد و 865 میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده بود. میزان سرمایه‌گذاری خارجی توسط پاکستان در سال 2015، 23 میلیون دلار بود که نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشته است. در سال 2014 این کشور در سایر کشورها مبلغ 121 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده بود.
دنیای اقتصاد